cisplatine

Samenstelling

Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.

Cisplatine XGVS Diverse fabrikanten

Toedieningsvorm: Concentraat voor infusievloeistof
Sterkte: 1 mg/ml
Verpakkingsvorm: flacon 10 ml, 25 ml, 50 ml, 100 ml

Bevat tevens: natrium 3,5 mg/ml.

Uitleg symbolen

XGVS	Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS).
OTC	'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel.
Bijlage 2	Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering.
Aanvullende monitoring	Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb.

Advies

Zie voor de behandeling van epitheliaal ovariumcarcinoom, niet-kleincellig longcarcinoom, kleincellig longcarcinoom en cervixcarcinoom de geldende behandelrichtlijnen op richtlijnendatabase.nl.

Voor de behandeling van blaascarcinoom staat op nvu.nl de geldende behandelrichtlijn met de plaats van cisplatine daarbij.

Indicaties

Als monotherapie of in combinatietherapie bij uitgebreide of gemetastaseerde

testiscarcinoom;
ovariumcarcinoom;
blaascarcinoom;
niet-kleincellig longcarcinoom (NSCLC);
kleincellig longcarcinoom (SCLC);
plaveiselcelcarcinoom van hoofd en hals.

In combinatie met radiotherapie of andere chemotherapie:

cervixcarcinoom.

Doseringen

Zorg in verband met de kans op nefrotoxiciteit voor adequate i.v.-hydratie 6–12 uur vóór toedienen van cisplatine en 6–12 uur na de toediening. Geforceerde diurese kan noodzakelijk zijn. Bij doses cisplatine > 60 mg/m² lichaamsoppervlak is toevoeging van een diureticum (bv. mannitol) noodzakelijk. Zie ook de rubriek Interacties.

Vóór iedere toediening moeten de volgende waarden zijn bereikt: serumcreatinine ≤ 130 micromol/l, ureum < 9 mmol/l, leukocyten > 4,0 × 10⁹/l, trombocyten > 100 × 10⁹/l.

De dosering is afhankelijk van de indicatie, of er sprake is van mono- of combinatietherapie en van de algemene conditie van de patiënt.

Klap alles open Klap alles dicht

Geregistreerde indicaties

Volwassenen en kinderen

Monotherapie: i.v. 50–120 mg/m² lichaamsoppervlak/dag gedurende 1 dag om de 3–4 weken óf 15–20 mg/m² lichaamsoppervlak/dag gedurende 5 dagen om de 3–4 weken.

Combinatiechemotherapie: de dosis is afhankelijk van het behandelschema; een gebruikelijke dosis cisplatine is i.v. 20 mg/m² lichaamsoppervlak/dag gedurende 1 dag om de 3–4 weken.

In combinatie met radiotherapie of andere chemotherapie: bv. voor cervixcarcinoom: i.v. 40 mg/m² lichaamsoppervlak/week gedurende 6 weken.

Verminderde nierfunctie: bij licht verminderde nierfunctie (creatinineklaring 60–90 ml/min) de toediening uitstellen en/of de dosis aanpassen. Bij een matig tot ernstig verminderde nierfunctie (creatinineklaring < 60 ml/min) is gebruik gecontra-indiceerd.

Ernstige bijwerkingen: onderbreek de behandeling, pas de dosis aan of staak de behandeling volgens het behandelprotocol.

Toediening: het concentraat vóór gebruik verdunnen met ten minste 1 liter infusievloeistof (bv. NaCl 0,9% of NaCl 0,45%/glucose 2,5%). Dien intraveneus toe over een periode van 6–8 uur. In specifieke gevallen, bv. bij ovariumcarcinoom, is intraperitoneale toediening mogelijk. Cisplatine mag niet in contact komen met aluminiumbevattende materialen.

Bijwerkingen

Zeer vaak (> 10%): leukopenie, trombocytopenie, anemie. Gehoorverlies, tinnitus. Niertoxiciteit. Misselijkheid, braken, diarree anorexie. Koorts. Hyponatriëmie.

Vaak (1-10%): (febriele) neutropenie, infecties, sepsis. Perifere neuropathie. Bradycardie, tachycardie, hartritmestoornissen. Doofheid, vertigo. Flebitis, extravasatie op de toedieningsplaats. Dyspneu, pneumonie. Erytheem, ulceraties. Stijging ALAT, ASAT en bilirubine in het bloed.

Soms (0,1-1%): huiduitslag, urticaria, erytheem, jeuk, alopecia. azoöspermie, gynaecomastie, stoornissen in de ovulatie. Hik, asthenie, algehele malaise. Metalige neerslag in het tandvlees. Weefselfibrose, weefselnecrose. Hypomagnesiëmie.

Zelden (0,01-0,1%): acute myeloïde leukemie. Hemolytische anemie. Anafylactische reactie. Hypertensie, myocardinfarct. Cerebrale artritis, occlusie van de arterie carotis, encefalopathie, convulsies, reversibel posterieur leuko-encefalopathie syndroom. Verwardheid, onduidelijk spreken, geheugenverlies, paralyse. Smaakverlies, verlies van tastzin. Stomatitis. Hypocalciëmie, hypofosfatemie, hypokaliëmie. Hypercholesterolemie, hyperalbuminemie, hypocalciëmie, hypokaliëmie, hypofosfatemie. Stijging amylase in het bloed.

Zeer zelden (< 0,01%): hartstilstand. Syndroom van inadequate secretie van antidiuretisch hormoon (SIADH). Fenomeen van Raynaud. Corticale blindheid, optische neuritis, papiloedeem. Stijging ijzerconcentratie in het bloed.

Verder zijn gemeld: cerebrovasculair accident (CVA). Longembolie. Acuut nierfalen. Teken van Lhermitte, autonome neuropathie, myelopathie van de wervelkolom. Trombotische micro-angiopathie. Wazig zien, leurenblindheid, retina pigmentatie, Spierspasmen. Dehydratie, hyperurikemie.

Interacties

Vaccinatie tegen gele koorts is streng gecontra-indiceerd, vanwege risico op fatale systemische vaccinale ziekte. Tot drie maanden na behandeling mag geen vaccinatie met levend virus worden toegepast. Dode of geïnactiveerde vaccins mogen worden toegepast, maar de respons kan verminderd zijn.

Comedicatie met anti–epileptica leidt tot lagere spiegels van het anti-epilepticum; het beginnen van een behandeling met fenytoïne als anti-epilepticum tijdens de therapie met cisplatine is gecontra–indiceerd.

Cisplatine is cumulatief ototoxisch, nefrotoxisch en neurotoxisch; wees voorzichtig met gelijktijdig gebruik van geneesmiddelen die voor deze organen of systemen toxisch zijn, zoals aminoglycosiden, lisdiuretica, amfotericine B. Gelijktijdig gebruik met lisdiuretica voor geforceerde diurese alleen toepassen bij doses cisplatine > 60 mg/m² lichaamsoppervlak én een urineproductie van < 1000 ml/24 uur, in verband met versterking van de ototoxiciteit en nefrotoxiciteit van cisplatine. Gelijktijdig gebruik met antihypertensieve middelen die diazoxide en propranolol bevatten, verergeren nefrotoxiciteit. Combinatie met ifosfamide versterkt de ototoxiciteit van cisplatine en de nefrotoxiciteit van ifosfamide. Gelijktijdig gebruik met docetaxel leidt tot ernstigere neurotoxische effecten.

Cisplatine kan verhoging van de urinezuurserumconcentratie geven, waardoor een dosisaanpassing van allopurinol of colchicine nodig kan zijn.

Bij gelijktijdig gebruik met vitamine K-antagonisten wordt aanbevolen om regelmatig de INR te controleren.

Bij gelijktijdig gebruik met lithium wordt aanbevolen om regelmatig de lithiumspiegel te controleren vanwege een mogelijke verlaging van de lithiumspiegel.

Gelijktijdig gebruik met een antihistaminicum, fenothiazine-antipsychoticum (zoals levomepromazine) of een thioxantheen-antipsychoticum (zoals zuclopentixol) kan symptomen van ototoxiciteit, zoals duizeligheid en tinnitus, maskeren.

Cisplatine voorafgaand aan een behandeling met paclitaxel kan leiden tot een verminderde klaring van paclitaxel, wat de kans op neurotoxiciteit vergroot.

Zwangerschap

Teratogenese: Bij de mens, onvoldoende gegevens. Bij dieren, teratogeen, mutageen en transplacentair carcinogeen gebleken.

Advies: Alleen op strikte indicatie gebruiken.

Vruchtbaarheid: Cisplatine kan tijdelijke of permanente onvruchtbaarheid veroorzaken. Raad een vruchtbare man daarom voorafgaand aan de behandeling aan om advies in te winnen over cryopreservatie van sperma. Genetisch advies wordt aanbevolen voor patiënten met een kinderwens.

Overig: Een vruchtbare vrouw of man dient adequate anticonceptieve maatregelen te nemen gedurende én tot ten minste 6 maanden na de therapie.

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja.

Advies: Gebruik is gecontra-indiceerd.

Contra-indicaties

matige tot ernstige nierfunctiestoornis (creatinineklaring < 60 ml/min);
dehydratie;
beenmergdepressie;
gehoorbeschadiging;
neuropathie bij eerder gebruik van cisplatine;
overgevoeligheid voor platinaverbindingen.

Zie voor meer contra-indicaties ook de rubrieken Lactatie en Interacties.

Waarschuwingen en voorzorgen

Controleer vóór, tijdens en na de toediening: de nierfunctie, leverfunctie, serumelektrolyten (Na, K, Ca, Mg) en het algemeen bloedbeeld (met erytrocyten, leukocyten, trombocyten). Stel toediening van cisplatine uit bij de volgende waarden: serumcreatinine > 130 micromol/l, ureum ≥ 9 mmol/l, leukocyten ≤ 4,0 × 10⁹/l, trombocyten ≤ 100 × 10⁹/l. Maak vóór het begin van elke behandelcyclus tevens een audiogram.

Cumulatieve nefrotoxiciteit is de dosisbeperkende bijwerking, vanaf de tweede week na toediening. Bepaal voorafgaand aan de behandeling en elke volgende kuur de nierfunctie. Verminder de kans op nefrotoxiciteit door voldoende urineproductie (≥ 100 ml/uur); door hydratie vóór, tijdens en na de behandeling of zo nodig geforceerde diurese met een osmotisch diureticum (bv. mannitol). Hyperurikemie, hyperalbuminurie en gelijktijdig gebruik van andere nefrotoxische middelen zijn risicofactoren voor cisplatinegeïnduceerde nefrotoxiciteit. Vermijd herhaalde cisplatinekuren, tenzij de serumcreatininespiegel lager is dan 1,5 mg/100 ml (130 micromol/l) of de ureumspiegel in bloed lager dan 25 mg/100 ml (9 mmol/l) is en de circulerende bloedspiegels op een aanvaardbaar niveau liggen.

Vanwege cumulatieve ototoxiciteit/vestibulaire toxiciteit: , een audiometrie uitvoeren voorafgaand aan de behandeling en indien auditieve symptomen optreden. Doorgaans treden op oorsuizen en/of gehoorverlies van hoge frequenties (4000–8000 Hz); soms is er verminderd gehoor op conversatieniveau (250–2000 Hz). Het defect is cumulatief, kan unilateraal en/of irreversibel zijn. De ototoxische effecten kunnen ernstiger zijn bij kinderen, ouderen en na craniale bestraling. Vestibulaire toxiciteit uit zich in vertigo. Bij significante auditieve symptomen kan dosisverlaging of staken van de behandeling nodig zijn.

Neurotoxiciteit is de reden om regelmatig neurologisch onderzoek te verrichten, in ieder geval voor het begin van iedere kuur, omdat die cumulatief lijkt te zijn. Dit kan zich o.a. uiten in paresthesie, areflexie, verlies van proprioceptie en een gevoel van vibraties. Verlies van motorische functies is ook voorgekomen. Ook is centrale neurologische toxiciteit mogelijk, waaronder optische retrobulbaire neuritis met ernstige visusstoornissen (zie voor meer bijwerkingen de rubriek Bijwerkingen). Als cerebrale symptomen zich voordoen, de behandeling onmiddellijk staken. Neurotoxiciteit is bij 30–50% van de patiënten irreversibel, ook na staken van de behandeling.

Reversibele posterieure-leuko-encefalopathiesyndroom (PRES): symptomen als convulsies, hypertensie, hoofdpijn, lethargie, verwardheid, en blindheid, misselijkheid en braken kunnen passen bij de bijwerking reversibele posterieure-leuko-encefalopathiesyndroom (PRES). Bij vermoeden van PRES de behandeling onderbreken en een MRI laten uitvoeren.

Overgevoeligheidsreacties: kruisovergevoeligheid tussen de platinaverbindingen is mogelijk en kan fataal verlopen. Op anafylaxie lijkende reacties, na eerdere blootstelling aan cisplatine, zijn gemeld. Ze traden op binnen enkele minuten na toediening. Bekende overgevoeligheid voor een andere platinaverbinding is een contra-indicatie.

Infecties: Laat de patiënt zich onmiddellijk melden bij eerste symptomen van (ernstige) infecties; wees alert op het ontstaan van (neutropene) sepsis en septische shock.

Extravasatie kan leiden tot lokale pijn en ontsteking (cellulitis) die ernstig kunnen zijn en aanleiding kunnen geven tot complicaties zoals fibrose en weefselnecrose. De kans hierop is groter bij toediening via een perifere ader.

Misselijkheid: profylactisch toedienen van anti-emetica kan effectief zijn in het verlichten of voorkomen van ernstige misselijkheid en braken, dat bijna altijd optreed binnen 1 uur na toedienen. Vochtverlies veroorzaakt door braken moet gecompenseerd worden.

Voor behandeling van vruchtbare mannen: zie de rubriek Zwangerschap.

Overdosering

Neem voor informatie over een vergiftiging met cisplatine contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.

Eigenschappen

Platina-verbinding. Het werkingsmechanisme lijkt op dat van alkylerende stoffen. Cisplatine bindt aan alle DNA-basen, en remt daarmee de DNA-synthese door de vorming van platinadwarsverbindingen binnenin en tussen DNA-strengen. De werking lijkt niet celcyclusspecifiek te zijn. De eiwit- en RNA-synthese worden in mindere mate geremd. Kruisresistentie tussen de platinaverbindingen kan voorkomen.

Kinetische gegevens

Overig	Na i.v.-toediening snelle distributie naar de weefsels. De hoogste concentraties worden bereikt in lever, nieren, testes, blaas, prostaat, pancreas, milt, spieren en huid. Het dringt slecht door in het CZS.
Eiwitbinding	> 90%.
Eliminatie	vnl. met de urine. 15–25% binnen 2–4 uur (onveranderd cisplatine), 20–80% binnen 24 uur.
T _1/2el	10–60 minuten (ongebonden cisplatine) oplopend tot ca. 5 dagen (irreversibel gebonden cisplatine-eiwitcomplexen).

Uitleg afkortingen

F	biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt)
T _max	tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening
V _d	verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam)
T _1/2	plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren)
T _1/2el	plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd