Samenstelling
Zie voor hulpstoffen de productinformatie van CBG/EMA of raadpleeg een apotheker.
Androgel Besins Healthcare Netherlands
- Toedieningsvorm
- Gel voor transdermaal gebruik
- Sterkte
- 16,2 mg/g
- Verpakkingsvorm
- flacon 88 g + doseerpomp
Eén pompdosering geeft 1,25 g gel met daarin 20,25 mg testosteron.
- Toedieningsvorm
- Gel voor transdermaal gebruik
- Sterkte
- 40,5 mg
- Verpakkingsvorm
- sachet à 2,5 g
Nebido (undecanoaat in olie) Grünenthal bv
- Toedieningsvorm
- Injectievloeistof
- Sterkte
- 250 mg/ml
- Verpakkingsvorm
- ampul 4 ml
Sustanon Aspen Netherlands bv
- Toedieningsvorm
- Injectievloeistof '250'
- Sterkte
- 250 mg/ml
- Verpakkingsvorm
- ampul 1 ml
Bevat: testosteronpropionaat 30 mg, -fenylpropionaat 60 mg, -isocaproaat 60 mg, -decanoaat 100 mg in olie.
Testavan BModesto
- Toedieningsvorm
- Gel voor transdermaal gebruik
- Sterkte
- 20 mg/g
- Verpakkingsvorm
- flacon 85,5 g + applicator
Eén pompdosering geeft 1,15 g gel met daarin 23 mg testosteron.
Testosteron (undecanoaat in olie) Diverse fabrikanten
- Toedieningsvorm
- Injectievloeistof
- Sterkte
- 250 mg/ml
- Verpakkingsvorm
- flacon 4 ml
Tostran Advanz Pharma Limited
- Toedieningsvorm
- Gel voor transdermaal gebruik
- Sterkte
- 20 mg/g
- Verpakkingsvorm
- flacon 60 g + doseerpomp
Eén pompdosering geeft 0,5 g gel met daarin 10 mg testosteron.
Uitleg symbolen
| XGVS | Dit geneesmiddel is niet opgenomen in het geneesmiddelen vergoedings systeem (GVS). |
| OTC | 'Over the counter', dit geneesmiddel is een zelfzorgmiddel. |
| Bijlage 2 | Aan de vergoeding van dit geneesmiddel zijn bepaalde voorwaarden verbonden, die zijn vermeld op bijlage 2 van de Regeling zorgverzekering. |
| Aanvullende monitoring | Dit geneesmiddel is onderworpen aan aanvullende monitoring. Extra aandacht wordt gevraagd voor onverwachte bijwerkingen. Meldt u dit via het meldformulier van het Lareb. |
Advies
Testosteronpreparaten kunnen toegepast worden bij aangetoond klassieke vormen van testosterondeficiëntie (primair, secundair of tertiair hypogonadisme), wanneer dit gepaard gaat met klinische symptomen en een andere oorzaak voor de symptomen is uitgesloten. Factoren die kunnen meespelen in de keuze van de toedieningsvorm zijn toedieningsfrequentie, ongunstige reacties op specifieke toedieningsvormen en patiëntvoorkeur. Er is geen plaats voor testosteronsuppletietherapie in de behandeling van hypogonadisme als gevolg van het natuurlijke verouderingsproces ('late-onset hypogonadisme', 'anti-aging' of 'andropauze').
Offlabel: Zie voor meer informatie over de hormonale behandeling van transmannen de Kwaliteitsstandaard Transgenderzorg - Somatisch via richtlijnendatabase.nl en de 'Clinical Practice Guideline Endocrine Treatment of Gender-Dysphoric/ Gender-Incongruent Persons' via endocrine.org.
Indicaties
- Hypogonadisme bij de man, veroorzaakt door een tekort aan testosteron, bevestigd door klinische kenmerken en twee afzonderlijke bepalingen van het testosterontekort.
- Offlabel: hormoontherapie bij genderincongruentie (transman).
Doseringen
Pas toe onder controle van de serumconcentratie van testosteron en symptomen.
Testosterondeficiëntie
Volwassenen
I.m. (propionaat, fenylpropionaat, isocaproaat, decanoaat): Sustanon: gewoonlijk 250 mg (= 1 ml) eenmaal per 3 weken diep i.m.
I.m. (undecanoaat): Nebido of generiek: 1000 mg (= 4 ml) eenmaal per 10 tot 14 weken, zeer langzaam en diep in de gluteale spier. Afhankelijk van het serumtestosteron en symptomen, het eerste toedieningsinterval eventueel terugbrengen tot minimaal 6 weken, voor een snel bereiken van een steady-state. Bepaal de serumconcentratie van testosteron aan het einde van een injectie-interval en beoordeel symptomen. De streefwaarden van het serumtestosteron liggen in het onderste één derde deel van het normale bereik. Bij serumwaarden onder het normale bereik kan een korter injectie-interval nodig zijn en bij hoge serumwaarden een langer injectie-interval.
Transdermaal:
Androgel doseerpomp: 40,5 mg (= 2 pompdoseringen) 1×/dag aanbrengen, op ongeveer hetzelfde tijdstip, bij voorkeur 's ochtends. De dosering aanpassen op geleide van de klinische en laboratoriumrespons, tot max. 81 mg (4 pompdoseringen) per dag. Meet de testosteronconcentratie in plasma vanaf de derde dag na begin van de behandeling, 's ochtends vóór het aanbrengen. De dosering in stappen van 20,25 mg (= 1 pompdosering) verhogen of verlagen. Staak de behandeling als de testosteronspiegel niet binnen het normale bereik komt. De gel als dunne laag, zonder inwrijven, aanbrengen op een schone, droge en intacte huid op beide schouders en bovenarmen.
Androgel sachets 40,5 mg: 40,5 mg (= 2,5 g gel) 1×/dag aanbrengen, op ongeveer hetzelfde tijdstip, bij voorkeur 's ochtends. De dosering aanpassen op geleide van de klinische en laboratoriumrespons, tot max. 81 mg (= 5 g gel) per dag. Meet de testosteronconcentratie in plasma vanaf de derde dag na begin van de behandeling, 's ochtends vóór het aanbrengen. De dosis kan worden verhoogd met een stap van 40,5 mg. Als de dosis moet worden verlaagd of als er een kleinere dosisstap nodig is (20,25 mg), gebruik dan de Androgel doseerpomp. Staak de behandeling als de testosteronspiegel niet binnen het normale bereik komt. De gel als dunne laag, zonder inwrijven, aanbrengen op een schone, droge en intacte huid op beide schouders en bovenarmen.
Testavan: 23 mg (= 1 pompdosering) 1×/dag aanbrengen op ongeveer hetzelfde tijdstip, bij voorkeur 's ochtends. Circa 14 dagen en 35 dagen na start van de behandeling of na een dosisaanpassing, de testosteronconcentratie in serum meten 2–4 uur na aanbrengen van de gel. Indien de concentratie < 17,3 nmol/l (500 ng/dl) bedraagt, de dagdosis verhogen met één pompdosering; indien de concentratie > 36,4 nmol/l (1050 ng/dl) bedraagt, de dagdosis verlagen met één pompdosering. Max. 69 mg testosteron/dag (= 3 pompdoseringen). De gel met behulp van de applicator (niet met vingers of handen) aanbrengen op schone, droge en intacte huid van de bovenarm en schouder. Een eventuele tweede pompdosering herhalen op de andere bovenarm en schouder; een derde pompdosering weer herhalen op de eerste bovenarm en schouder.
Tostran: 60 mg (= 3 g gel) 1×/dag aanbrengen, op ongeveer hetzelfde tijdstip, bij voorkeur 's ochtends. Bij eenmaal indrukken van de zuiger van de flacon wordt 10 mg testosteron (0,5 g gel) afgegeven. Circa 14 dagen na start van de behandeling en met regelmatige tussenpozen, de testosteronconcentratie in serum meten 2 uur na aanbrengen van de gel. Indien de concentratie tussen 17,3–51,9 nmol/l (500–1500 ng/dl) ligt, de dosis van 60 mg testosteron/dag niet aanpassen; indien de concentratie < 17,3 nmol/l (500 ng/dl) is, de dosering verhogen naar maximaal 80 mg/dag (= 4 g gel); indien > 51,9 nmol/l (1500 ng/dl) de dosis verlagen naar 40 mg testosteron/dag. De gel aanbrengen op de intacte huid van afwisselend de buik (de gehele dosis over een gebied van minimaal 10 bij 30 cm) of de binnenkant van beide dijen (aan elke kant de helft van de totale dosis over een gebied van minimaal 10 bij 15 cm).
Offlabel: hormoontherapie bij genderincongruentie (transman)
Volwassenen
Volgens de Endocrine Society Clinical Practice Guideline 'Endocrine Treatment of Gender-Dysphoric/ Gender-Incongruent Persons' (2017):
i.m. (undecanoaat): starten met 1000 mg in week 0 en 6, daarna 1000 mg elke 12 weken. Meet de serumconcentratie van testosteron elke 3 maanden, vlak vóór de volgende injectie, tot de normaalwaarden voor mannen zijn bereikt. Als de testosteronwaarde < 13,8 nmol/l (400 ng/dl) bedraagt, een korter doseerinterval hanteren.
transdermaal: gel 16,2 mg/g: 50 tot 100 mg/dag. Meet de serumconcentratie van testosteron elke 3 maanden, vanaf een week van dagelijkse behandeling, tot de normaalwaarden voor mannen zijn bereikt. Meet de concentratie ten minste 2 uur na aanbrengen van de gel.
Bij ouderen is een dosisaanpassing niet nodig; houd rekening met het afnemen van de fysiologische testosteronspiegel naarmate de leeftijd stijgt.
Overige gebruiksinstructies bij de gels
- Niet aanbrengen op de geslachtsdelen.
- Ten minste 1 uur (Androgel) of 2 uur (Testavan, Tostran) na het aanbrengen niet baden of douchen.
- Om testosteronoverdracht naar anderen te voorkomen:
- handen wassen met water en zeep na aanbrengen en de behandelde zones met kleding bedekken, nadat de gel is opgedroogd (na 3–5 min).
- Vóór direct lichamelijk contact met iemand anders (zoals een kind), de aanbrengplaats met water en zeep wassen zodra de aanbevolen periode (ten minste 1 of 2 uur) is verstreken, en opnieuw met kleding bedekken.
- Geslachtsgemeenschap is mogelijk vanaf ten minste 4 uur na het aanbrengen; vóór het contact de aanbrengplaats met water en zeep wassen.
Bijwerkingen
Transdermale toediening
Zeer vaak (≥ 10%): reacties op de aanbrengplaats (incl. overgevoeligheid, erytheem, jeuk, huidirritatie, paresthesie).
Vaak (1-10%): polycytemie, stijging Hb, erytrocytenaantal en hematocrietwaarde, verandering lipidenprofiel, hypertriglyceridemie. Stemmingswisselingen, affectieve stoornis, boosheid, agressie, ongeduld, slapeloosheid, abnormale dromen, hoger libido. Hoofdpijn, duizeligheid, geheugenverlies, hyperesthesie. Hypertensie. Diarree. Acne, haaruitval, droge huid, huiduitslag, urticaria, huidlaesies, contacteczeem, wijzigingen in de haarkleur. Toename van mannelijke haarverspreiding. Stijging PSA, prostaataandoening. Gynaecomastie (kan langdurig blijven voortbestaan bij behandeling voor hypogonadisme), mastodynie. Perifeer oedeem.
Soms (0,1-1%): jeuk. Maligne hypertensie, roodheid in het gezicht, flebitis. Pijn in de mond, opgezette buik. Gevoelige tepels, pijn in de testikels, erectietoename.
Zeer zelden (< 0,01%): azoöspermie.
Verder zijn gemeld: anemie. Depressie, angst. Diepveneuze trombose. Dyspneu. Misselijkheid. Skeletspierpijn. Verstoorde urinelozing, prostaatvergroting. Asthenie, malaise, hyperhidrose, oedeem. Gewichtstoename.
De hulpstoffen ethanol, propyleenglycol en butylhydroxytolueen in de gels kunnen huidirritatie en een droge huid veroorzaken.
Intramusculaire toediening
Vaak (1-10%): polycytemie, stijging Hb, erytrocytenaantal en hematocrietwaarde. Gewichtstoename, opvliegers. Acne. Stijging PSA, benigne prostaathyperplasie. Reacties op de injectieplaats (pijn, jeuk, erytheem, hematoom, irritatie).
Soms (0,1-1%): overgevoeligheid. Toegenomen eetlust. Stijging HbA1c, cholesterol en triglyceriden. Depressie, emotiestoornis, slapeloosheid, rusteloosheid, agressie, prikkelbaarheid. Hoofdpijn, migraine, tremor. Hart- of vaataandoening, hypertensie, duizeligheid. Bronchitis, sinusitis, hoest, dyspneu, snurken, dysfonie. Misselijkheid, diarree. Afwijkende leverfunctie, stijging ASAT. Alopecia, erytheem, huiduitslag, jeuk, droge huid. Spierkramp of -pijn, stijfheid van de skeletspieren, gewrichtspijn, pijn in de ledematen, stijging creatinekinase. Verminderde urinevorming, urineretentie, urinewegaandoening, nycturie, dysurie. Prostaatdysplasie, prostaatinduratie, prostatitis, prostaataandoening, libidostoornis, pijn in de testikels, borstinduratie, borstpijn, gynaecomastie, stijging serumconcentratie testosteron en estradiol. Vermoeidheid, asthenie, hyperhidrose, nachtelijk zweten.
Zelden (0,01-0,1%): pulmonale micro-embolie van de olie-achtige oplossing (Nebido injectievloeistof).
Orale toediening
Vaak (1-10%): stijging Hb, erytrocytenaantal en hematocrietwaarde. Gewichtstoename.
Gemeld zijn: buikpijn en -ongemak, diarree.
Algemeen
Frequentie onbekend: natrium- en vochtretentie. . Nervositeit, vijandigheid, angst, slaapapneu. Gegeneraliseerde paresthesie. Geelzucht. Seborroe, toegenomen haargroei. Urinewegobstructie. Progressie van subklinisch prostaatcarcinoom, frequenter optredende erecties, priapisme. Verandering in bloedelektrolyten (chloride, kalium, calcium, fosfor).
Bij een hoge dosering is de spermatogenese tijdelijk afwezig of verminderd en kan de omvang van de testikels afnemen. Verder zijn zeldzame gevallen van levertumoren beschreven bij behandeling met overmatige doses testosteron.
Bij prepuberale jongens zijn gemeld: voortijdige geslachtelijke rijping, vergroting van de penis, frequenter optredende erecties en voortijdige sluiting van de epifysairschijven.
Interacties
Androgenen kunnen de werking van vitamine K-antagonisten versterken. Controleer de INR nauwgezet, met name bij aanvang of staken van de androgeenbehandeling.
De insulinegevoeligheid kan toenemen en hierdoor kan het nodig zijn de dosering van een bloedglucoseverlagend middel te verlagen.
Gelijktijdig gebruik van ACTH of corticosteroïden kan oedeemvorming versterken; wees voorzichtig met name bij hart-, lever- of nieraandoeningen.
Tijdens de behandeling kan de concentratie thyroxinebindend globuline dalen; er is geen bewijs voor een schildklierdisfunctie.
Zwangerschap
Gezien de geregistreerde indicatie niet van toepassing. Zwangere vrouwen dienen elk contact met oppervlakken waar de gel is aangebracht te vermijden vanwege mogelijke virilisatie van de foetus. Indien toch contact heeft plaatsgevonden, was het aangedane gebied direct met water en zeep.
Vruchtbaarheid: Bij mannen kan testosteron op reversibele wijze de spermatogenese verminderen.
Lactatie
Testosteron is niet geïndiceerd voor behandeling van vrouwen en mag niet worden gebruikt tijdens borstvoeding.
Contra-indicaties
- prostaat- of mammacarcinoom bij de man (in de voorgeschiedenis);
- levertumor (in de voorgeschiedenis);
- arachide-olie (gezuiverd) in Sustanon injectievloeistof: allergie voor pinda of soja.
Waarschuwingen en voorzorgen
Sluit vóór behandeling pre-existente prostaatkanker uit. Androgenen kunnen de progressie van subklinische prostaatkanker en benigne prostaathyperplasie versnellen.
Controleer tijdens behandeling prostaatklier en borst ten minste eenmaal per jaar (rectaal toucher, serum-PSA); bij ouderen en risicopatiënten ten minste tweemaal per jaar, bij gebruik van de Sustanon injectievloeistof gedurende het eerste jaar, elke 3 maanden.
Controleer de volgende parameters periodiek bij langdurige behandeling: hemoglobine, hematocriet (om polycytemie te onderkennen), leverfunctie en serumlipiden (bij gebruik van de injectievloeistof, het eerste jaar elke 3 maanden, vervolgens jaarlijks).
Bij de volgende comorbiditeiten is extra toezicht nodig:
- botmetastasen, omdat androgenen het risico op hypercalciëmie of hypercalciurie verhogen; controleer de serumcalciumspiegel regelmatig. Onderbreek de testosteronbehandeling in geval van hypercalciëmie;
- benigne prostaathyperplasie, omdat acute obstructie van de urethra kan optreden;
- (latent) hartfalen, ischemisch hartlijden, gestoorde nier- of leverfunctie, hypertensie, epilepsie en migraine, omdat androgenen vochtretentie kunnen veroorzaken. Staak de behandeling direct bij verergering van de aandoening;
- diabetes mellitus, omdat de insulinegevoeligheid kan toenemen;
- obesitas en chronische longziekten in de voorgeschiedenis, omdat testosteronesters het slaapapneu-syndroom kunnen induceren of verergeren;
- trombofilie of risicofactoren voor veneuze trombo-embolie (VTE), omdat er meldingen zijn van trombotische voorvallen bij deze patiënten tijdens testosteronbehandeling (bij trombofilie zelfs tijdens behandeling met anticoagulantia). Heroverweeg het voortzetten van de testosteronbehandeling na een eerste trombotisch voorval zorgvuldig.
Klinische symptomen zoals prikkelbaarheid, nervositeit, gewichtstoename, verlengde of frequente erecties kunnen gevolg zijn van overmatige blootstelling aan androgeen die een dosisaanpassing vereist.
Gebruik bij verminderde nier- of leverfunctie is niet onderzocht voor Nebido, Testavan en Tostran.
Gebruik bij jongens onder de 18 jaar is offlabel (zie het Kinderformularium). Androgenen bij prepuberale jongens alleen onder zorgvuldige controle toepassen, om voortijdige sluiting van de epifysairschijven of voortijdige geslachtelijke rijping te voorkomen.
Bij mannen boven de 65 jaar is er weinig ervaring. Consensus over de specifieke leeftijdsgebonden plasmareferentiewaarden ontbreekt; wel is duidelijk dat de fysiologische serumtestosteronwaarden afnemen met toenemende leeftijd.
Misbruik van testosteron (vaak in hogere doses dan aanbevolen en in combinatie met andere anabole androgene steroïden) kan leiden tot ernstige bijwerkingen, waaronder cardiovasculaire (in sommige gevallen met fatale afloop), psychiatrische en/of leveraandoeningen. Ook kan misbruik leiden tot verslaving en ontwenningsverschijnselen bij significante dosisreductie of abrupt staken van het gebruik.
Het intramusculair toedienen van het undecanoaat moet zeer langzaam plaatsvinden, omdat zelden pulmonale micro-embolie van de olie-achtige oplossing optreedt met reversibele symptomen zoals hoest, dyspneu, malaise, hyperhidrose, pijn op de borst, duizeligheid, paresthesie of syncope. Daarom is observatie nodig gedurende en direct na injectie.
Bij gebruik van de gel kan door direct lichamelijk contact op enig moment na het aanbrengen, testosteron worden overgebracht op andere personen; bij herhaald contact kan dit leiden tot stijging van de testosteronspiegel in serum en bijwerkingen (onopzettelijke androgenisatie). Als virilisatie optreedt, de testosterontherapie direct staken tot de oorzaak is vastgesteld. Deze overdracht kan worden voorkomen door het dragen van kleding die de aanbrengplaats bedekt of door voorafgaand aan contact te baden of douchen. Schrijf de gel niet voor als de kans aanzienlijk is dat de gebruiksinstructies niet worden opgevolgd (bv. zwaar alcoholisme, druggebruik, ernstige psychiatrische aandoening).
Bij dopingtests kan testosteronsuppletietherapie een positief resultaat geven.
Hulpstoffen
- Benzylalcohol, in Sustanon injectievloeistof, in grote hoeveelheden kan zich ophopen in het lichaam en metabole acidose veroorzaken; wees voorzichtig bij een verminderde lever- of nierfunctie;
- Ethanol, in de gels, kan een brandend gevoel geven op geïrriteerde huid. De gels zijn brandbaar totdat het is opgedroogd.
Overdosering
Symptomen
Bij chronisch misbruik zijn gemeld: ernstige cardiovasculaire (in sommige gevallen met fatale afloop), psychiatrische en leveraandoeningen.
Neem voor informatie over een vergiftiging met testosteron contact op met het Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum.
Eigenschappen
Androgeen. Testosteron is met de belangrijkste metaboliet dihydrotestosteron verantwoordelijk voor de ontwikkeling en handhaving van primaire en secundaire geslachtskenmerken. Het vervult ook functies in o.a. de huid, spieren, lever, nieren, en het skelet, beenmerg en centrale zenuwstelsel. Bij behandeling van primair hypogonadisme wordt normalisatie van het gonadotrofineniveau gezien. Tevens leidt suppletietherapie bij hypogonadale volwassen mannen tot toename van spiermassa, vermindering van de hoeveelheid lichaamsvet, toename van de botdichtheid, verbeterde stemming en verbeterd seksueel functioneren, inclusief libido en erectiele functie.
Werking: de undecanoaat-ester is oraal werkzaam omdat die gedeeltelijk wordt opgenomen in chylomicronen en met de lymfe in de systemische circulatie komt, waardoor de inactivering in de lever minder is. Na i.m.-injectie van het estermengsel werkt propionaat snel en kort, de werking van fenylpropionaat en isocaproaat treedt later in en houdt langer aan, de werking van het decanoaat treedt nog later in; de werking van het mengsel duurt circa 3 weken (Sustanon '250'). De werking van testosteron-undecanoaat duurt ca. 10–14 weken (Nebido).
Kinetische gegevens
| Resorptie | de absorptie na orale toediening is sterk wisselend en mede afhankelijk van de hoeveelheid vet in de voeding. |
| F | 1–14% (gel). |
| Overig | Na twee dagen gebruik van Androgel wordt de 'steady state'-serumconcentratie bereikt. Na het stoppen met de gel daalt de testosteronconcentratie in plasma na circa 24 uur en is tussen 72 en 96 uur gedaald tot de uitgangswaarde. |
| T max | 4–5 uur na toediening van 80–160 mg oraal onder steady-state omstandigheden; na i.m.-toediening: 24–48 uur (Sustanon), 7 dagen (Nebido); na transdermale toediening: 2–4 uur (Testavan). |
| V d | 1,0 l/kg (oudere mannen). |
| Eiwitbinding | ca. 98%, waarbij ca. 40% aan geslachtshormoonbindende globuline (SHBG). |
| Metabolisering | vnl. in de lever tot diverse 17-ketosteroïden; dihydrotestosteron en estradiol zijn de belangrijkste actieve metabolieten. |
| Eliminatie | met de urine (90%), vnl. als geconjugeerde metabolieten; met de feces (6%), na enterohepatische circulatie. |
| T 1/2el | 10–100 min. |
Uitleg afkortingen
| F | biologische beschikbaarheid (fractie van de dosis die in de systemische circulatie verschijnt) |
| T max | tijdsduur tot maximale bloedspiegel na toediening |
| V d | verdelingsvolume (fictief volume waarin een geneesmiddel zich verdeelt over het lichaam) |
| T 1/2 | plasmahalfwaardetijd (tijd die nodig is om een bepaalde plasmaconcentratie te halveren) |
| T 1/2el | plasmahalfwaardetijd in de eliminatiefase, terminale halfwaardetijd |
Groepsinformatie
testosteron hoort bij de groep androgenen.