scabiës

Advies

Voor een effectieve behandeling van scabiës is het juist uitvoeren van grondige saneringsmaatregelen (hygiëne- en wasvoorschriften) naast de medicamenteuze behandeling uiterst belangrijk. Behandel lokaal met permetrine óf systemisch met ivermectine. Kies voor oraal ivermectine bij patiënten met uitgebreide huiderosies of een eczemateuze huid, praktische bezwaren van lokale behandeling, te verwachten lage therapietrouw, allergie of als lokale behandeling faalt. Behandel zuigelingen < 2 maanden met benzylbenzoaatsmeersel. Geef bij ernstige vormen van scabiës met hoge besmettelijkheid en bij immuungecompromitteerde patiënten een combinatie van lokale en orale behandeling. Herhaal de behandeling inclusief de hygiëne- en wasvoorschriften altijd na 7 dagen. Huisgenoten en seksuele contacten gelijktijdig behandelen, ongeacht of zij klachten hebben, en dit eveneens herhalen na 7 dagen. Andere nauwe contacten waarbij in de besmettelijke periode langdurig (> 15 min) of frequent contact is geweest, ook gelijktijdig behandelen en indien nodig herhalen na 7 dagen. Laat contacten naast behandeling ook de hygiëne- en wasvoorschriften uitvoeren.

Behandelplan

  1. Bespreek niet-medicamenteus beleid

    Geef voorlichting en niet-medicamenteuze adviezen 1 2 3:

    • Geef voorlichting over de besmettingsroute, het risico op herbesmetting en geef uitleg over de te volgen hygiëne- en wasvoorschriften bij scabiës;
    • Benadruk het belang van een juiste uitvoering van de niet-medicamenteuze adviezen naast de medicamenteuze behandeling;
    • Was beddengoed, kleding, handdoeken en theedoeken die vanaf 72 uur voorafgaand aan en tijdens de eerste en laatste behandeling gebruikt en gedragen zijn, op minimaal 60°C, op een volledig wasprogramma;
    • Bewaar kleding en beddengoed die niet op 60°C gewassen kunnen worden, gedurende 72 uur in een goed afgesloten plastic zak bij kamertemperatuur (18–20°C). Denk ook aan mutsen, sjaals, hoofddoeken, stoffen schoenen en knuffels. Kleding kan daarna eventueel op lagere temperatuur (30–40°C) worden gewassen. Adviseer huisgenoten om eigen handdoeken en beddengoed te gebruiken;
    • Stofzuig alles van stof wat niet in de wasmachine of in vuilniszakken kan, zoals de bank, stoffen stoelen, het tapijt en de huisdierenmand. De stofzuigerzak na afloop verwijderen en afvoeren via het restafval;
    • Beperk bij huisdieren met een vacht tot 3 dagen na de behandeling het knuffelcontact;
    • Leg uit dat de jeuk in het begin van de behandeling kan toenemen en nog enkele weken kan aanhouden.

    Overleg in de volgende gevallen met de regionale GGD:

    • Bij (het vermoeden van) scabiës crustosa (meldingsplichtig). Verwijs tevens naar een dermatoloog;
    • Bij het vermoeden van scabiës in een (zorg)instelling (meldingsplichtig). Overleg tevens met een dermatoloog over bevestiging van de diagnose en over de aanpak;
    • Bij een scabiës uitbraak in woonvormen, zoals studentenhuizen.

    Combineer niet-medicamenteuze adviezen met medicamenteuze behandeling.

    Toelichting

    De scabiësmijt overleeft slecht buiten de gastheer, hooguit 3 dagen (72 uur) bij kamertemperatuur. Bij hoge luchtvochtigheid en een temperatuur van 12°C kan de mijt soms tot zeven dagen buiten de gastheer blijven leven. Blootstelling aan een hoge temperatuur (60°C) doodt de mijten binnen 10 minuten. Materialen worden daarom bij voorkeur gewassen op 60°C, of indien niet mogelijk gedurende 3 dagen in een gesloten plastic zak bij kamertemperatuur bewaard. Invriezen wordt als een onbetrouwbare methode gezien en van stomen is bekend dat de mijt hierdoor niet doodgaat.

    Bij gewone scabiës speelt overdracht via voorwerpen (bv. banken, vloerbedekking) nauwelijks een rol. Het wordt echter wel aangeraden om banken, autostoelen, tapijten, stoffen stoelen, huisdiermanden etc. te stofzuigen, omdat er contact kan zijn geweest met de blote huid van een scabiëspatiënt en de stoffen bekleding. Ook het huisdier kan enkele mijten bij zich dragen in de vacht en achterlaten in de mand. Het huisdier hoeft niet meebehandeld te worden, maar mag tot 3 dagen na de behandeling alleen kort aangehaald of geknuffeld worden.

    De jeuk kan in het begin van de behandeling toenemen doordat de mijten uiteenvallen, waardoor de allergische reactie kan verergeren. Tevens kan de jeuk nog 2–6 weken (gem. 4 w.) aanhouden; dit hoeft niet te betekenen dat de behandeling heeft gefaald.

    Bij scabiës crustosa gelden er naast isolatie van de patiënt uitgebreidere was- en hygiënevoorschriften met betrekking tot het schoonmaken van de omgeving (zoals alle kleding wassen op 60°C, gordijnen wassen etc); het interieur van de woonkamer(s) waar de patiënt zich heeft opgehouden kan als besmettelijk worden gekenmerkt (bank, tapijt, gordijnen etc.). Zie de bijlage Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës.

    Bij een uitbraak van gewone scabiës in woonvormen, zoals studentenhuizen, is coördinatie van het te volgen beleid gewenst. Veelal hebben de studenten uit een studentenhuis verschillende huisartsen, terwijl de aanpak van scabiës in het huis (niet medicamenteus/hygiëne) en medicamenteuze behandeling van de bewoners synchroon moet lopen om succesvol te zijn. Overleg bij dit soort specifieke situaties met de regionale GGD.

  2. Start medicamenteuze behandeling

    Overweeg ook bij een sterk vermoeden van de diagnose, een medicamenteuze (proef)behandeling; behandel bij zwangerschap of lactatie echter alleen op strikte indicatie en alleen lokaal 1 3.

    Behandeling van scabiës altijd herhalen na 7 dagen.

    Huisgenoten en seksuele contacten gelijktijdig behandelen, ongeacht of zij klachten hebben, en dit eveneens herhalen na 7 dagen. Andere nauwe contacten waarbij in de besmettelijke periode langdurig (> 15 min) of frequent direct huid-huidcontact is geweest of waarbij kleding, beddengoed etc. is gedeeld, ook gelijktijdig behandelen en indien nodig herhalen na 7 dagen.

    Toelichting

    De LCI-richtlijn en het NHG adviseren iedere behandeling na 7 dagen teherhalen 3 4 . Aangezien benzylbenzoaat en ivermectine geen ovicide werking hebben, is herhaling na 7 dagen (uiterlijk 10 dagen) noodzakelijk, zodat na de eerste behandeling de larven die na gemiddeld 4 dagen uit de eitjes komen meteen gedood kunnen worden. Het uitstellen van de tweede dosis langer dan 10 dagen na de eerste dosis moet worden voorkomen om verspreiding in de omgeving zoveel mogelijk tegen te gaan 3. Permetrine is wel ovicide en daarom zou eenmalige behandeling volstaan, echter wordt een herhaalde behandeling aanbevolen door de richtlijnen omdat applicatiefouten veelvuldig optreden 3 4. Gezinsleden en mensen met wie intensief (lichamelijk) contact is geweest dienen ook gelijktijdig te worden behandeld, omdat (her)besmetting gemakkelijk optreedt.

    De productinformatie van ivermectine en permetrine wijkt af van het advies om de behandeling van scabiës altijd te herhalen. De productinformatie van ivermectine adviseert om toediening van een tweede dosis binnen 2 weken bij gewone scabiës alleen te overwegen als er nieuwe laesies ontstaan of als parasitologisch onderzoek positief is. Ook in de productinformatie van permetrine crème/gel staat vermeld dat een scabiësinfectie meestal afdoende kan worden behandeld met een eenmalige behandeling  5 6.

  3. Lokale behandeling

    Bij volwassenen en kinderen ≥ 2 maanden:

    Bij kinderen < 2 maanden:

    Verwijs naar de patiënteninformatie Stappenplan aanpak scabiës met permetrine crème via rivm.nl of naar de patiëntenbijsluiter Benzylbenzoaat smeersel FNA via apotheek.nl.

    Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–6 weken aanhouden 3.

    Ter verlichting van de jeuk kan een indifferente vetcrème of koelzalf, een antihistaminicum of eventueel een klasse 1 of 2 dermatocorticosteroïd (kort en intermitterend) worden overwogen.

    Laat de patiënt contact opnemen als de jeuk na 2 weken verergert, langer dan 4 weken aanhoudt of als er nieuwe plekjes ontstaan.

    Overleg met de GGD bij een aangetoonde persisterende scabiës (nieuw ontstane laesies of opnieuw gevonden parasieten) na 4 weken.

    Toelichting

    Lokale behandeling met permetrine is gelijkwaardig aan systemische behandeling met ivermectine, bij evaluatie op week 4. Klinische verbetering is soms eerder merkbaar na lokale behandeling met permetrine 3 4 . De LCI-richtlijn vermeldt dat er volgens een Cochrane-analyse [Rosumeck 2018] geen significante verschillen zijn in het optreden van bijwerkingen tussen oraal ivermectine en permetrinecrème, en geeft daarom geen voorkeur aan 3. Volgens de productinformatie van de fabrikant van ivermectine kunnen zeer zelden ernstige systemische bijwerkingen optreden (zoals toxische epidermale necrolyse (TEN), Stevens-Johnsonsyndroom (SJS) en acute hepatitis)  6. Permetrinecrème/-gel is de meest effectieve lokale behandeling van scabiës. Het doodt zowel de scabiësmijt als de eitjes. Benzylbenzoaat is minder werkzaam omdat het alleen de scabiësmijt doodt. Het smeersel dient daarom twee opeenvolgende dagen te worden aangebracht en mag pas 24 uur na de tweede keer aanbrengen worden afgespoeld. Het gebruik is dus meer belastend en het smeersel heeft tevens een onaangename geur.

    Permetrine is beschikbaar als crème en als gel. Er is onderling geen verschil in effectiviteit te verwachten en geen duidelijke voorkeur. Een waterige gel droogt de huid uit, waardoor deze toedieningsvorm meer geschikt is voor een vette huid. Bovendien kan er een tijdelijk, afkoelend effect op de huid optreden door verdamping van water, wat relevant kan zijn bij jeuk. Een crème is meer geschikt voor een droge huid 3.

    Permetrinecrème/-gel is niet geregistreerd voor gebruik bij kinderen < 2 maanden. Volgens de richtlijnen kan benzylbenzoaat 25% smeersel ook bij kinderen < 2 maanden (< 4 kg volgens LCI) worden toegepast 1 3. Volgens Lareb kunnen tijdens de zwangerschap benzylbenzoaat en permetrine waarschijnlijk veilig worden gebruikt. Permetrine is een effectiever middel, maar naar de veiligheid van permetrine bij gebruik over het hele lichaamsoppervlak is minder onderzoek gedaan  7. Oraal ivermectine wordt niet geadviseerd tijdens zwangerschap, vanwege onvoldoende veiligheidsgegevens 3 8.

    Volgens de LCI is bij een aangetoonde persisterende scabiës (nieuw ontstane laesies of opnieuw gevonden parasieten) na 4 weken, overleg met de GGD geïndiceerd, om te evalueren wat de reden van persisterende infectie of her-infectie is 3. Herbehandeling van patiënt (verlengde of combinatietherapie) en contacten kan dan worden gestart waarbij de hygiëneadviezen opnieuw moeten worden benadrukt. Bij persisterend therapiefalen kan verwezen worden naar de dermatoloog om onderscheid te maken tussen een daadwerkelijke actieve scabiës infectie dan wel post-scabiës jeuk 3.

    Voor het slagen van de lokale behandeling is het juist uitvoeren van de gebruiksadviezen en de te volgen stappen uiterst belangrijk.

    Belangrijke aandachtspunten bij het aanbrengen van de lokale middelen zijn 3:

    • Vooraf de nagels kort knippen;
    • Bij volwassenen en kinderen > 12 jaar de crème of het smeersel op het hele lichaam aanbrengen vanaf de kaakrand tot onder de voetzolen, maar niet op het hoofd en gezicht, tenzij daar scabiësplekken aanwezig zijn. Speciale aandacht besteden aan plaatsen tussen de vingers en tenen, polsen, oksels, uitwendige genitaliën, billen en onder de nagels van vingers en tenen (hiervoor eventueel een zachte tandenborstel gebruiken);
    • Bij kwetsbare ouderen en kinderen tot 12 jaar ook het gezicht, de nek, hoofdhuid en oren behandelen. Speciale aandacht besteden aan de wenkbrauwen, deze goed insmeren. Niet te dicht rond de ogen en mond smeren;
    • Bij kinderen < 2 jaar en kwetsbare ouderen na aanbrengen van de crème of het smeersel handschoenen aan laten trekken (bij baby’s ook sokjes) om huid-mondcontact te voorkomen;
    • Laat iemand anders met wegwerphandschoenen aan, de rug insmeren;
    • Na tussentijds handen wassen, toiletbezoek, verwisselen van luiers of incontinentiemateriaal, dient te worden bijgesmeerd;
    • Tijdens de behandeling geen schoonheidsproducten (zoals make-up) en crèmes (zoals bodylotion) gebruiken;
    • De permetrinecrème/-gel 12 uur lang op de huid laten inwerken. Het is een praktische toepassing om dit in de avond aan te brengen, waarna de volgende dag het beddengoed verschoond kan worden;
    • Na aanbrengen van benzylbenzoaat mag gedurende 48 uur niet gewassen of gedoucht worden. Na de eerste 24 uur het hele lichaam opnieuw insmeren volgens bovenstaande instructie. Pas 24 uur na de tweede behandeling het gehele lichaam met lauwwarm water en zeep wassen.

    Medicamenteuze behandeling moet altijd gevolgd worden door de was- en hygiënevoorschriften; zie de niet-medicamenteuze adviezen en de bijlage Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës.

  4. Systemische behandeling

    Geef bij patiënten met uitgebreide huiderosies of een eczemateuze huid, praktische bezwaren van lokale behandeling, te verwachten therapieontrouw, allergie, of falen van lokale behandeling:

    volwassenen en kinderen ≥ 15 kg lichaamsgewicht:

    kinderen 4–15 kg lichaamsgewicht (offlabel):

    Verwijs naar de patiënteninformatie Stappenplan behandeling schurft 'scabiës' met ivermectine pillen via rivm.nl.

    Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–6 weken aanhouden 3.

    Ter verlichting van de jeuk kan een indifferente vetcrème of koelzalf, een antihistaminicum of eventueel een klasse 1 of 2 dermatocorticosteroïd (kort en intermitterend) worden overwogen.

    Laat de patiënt contact opnemen als de jeuk na 2 weken verergert, langer dan 4 weken aanhoudt of als er nieuwe plekjes ontstaan.

    Overleg met de GGD bij een aangetoonde persisterende scabiës (nieuw ontstane laesies of opnieuw gevonden parasieten) na 4 weken.

    Toelichting

    Bij patiënten met uitgebreide huiderosies of een eczemateuze huid is oraal ivermectine eerste keus vanwege een verhoogd risico op systemische absorptie bij lokale behandeling 3. Tevens heeft in bepaalde situaties orale behandeling de voorkeur, zoals bij praktische bezwaren van lokale behandeling of te verwachten therapieontrouw, zoals de rug niet in kunnen smeren, een taalbarrière of verstandelijke beperking. Bij een groepsbehandeling in (zorg)instellingen zoals verpleeghuizen of in vluchtelingenkampen heeft oraal ivermectine ook de voorkeur, omdat lokale toediening daar gecompliceerd is 1 3 9.

    Systemische behandeling met ivermectine is gelijkwaardig aan lokale behandeling met permetrine, bij evaluatie op week 4. Klinische verbetering is soms eerder merkbaar na lokale behandeling met permetrine 3 4.

    Volgens de productinformatie van de fabrikant kan oraal ivermectine worden toegepast bij kinderen ≥ 15 kg (de veiligheid bij kinderen < 15 kg is niet vastgesteld). Volgens de LCI-richtlijn en het NHG kan op basis van onderzoeksgegevens ivermectine ook bij kinderen van 4–15 kg veilig worden toegepast (offlabel) 3 4. Dit komt in grote lijnen overeen met de gegevens in het Kinderformularium, dat aangeeft dat ivermectine kan worden gegeven aan kinderen > 1 maand (offlabel) 10. Volgens de LCI is bij een aangetoonde persisterende scabiës (nieuw ontstane laesies of opnieuw gevonden parasieten) na 4 weken, overleg met de GGD geïndiceerd, om te evalueren wat de reden van de persisterende infectie of her-infectie is 3. Herbehandeling van de patiënt (verlengde of combinatietherapie) en contacten kan dan worden gestart waarbij de hygiëneadviezen opnieuw moeten worden benadrukt. Bij persisterend therapiefalen kan verwezen worden naar de dermatoloog om onderscheid te maken tussen een daadwerkelijke actieve scabiës-infectie dan wel post-scabiës jeuk 3.

    Voor het slagen van de medicamenteuze behandeling is het juist uitvoeren van de gebruiksadviezen en de te volgen stappen uiterst belangrijk. Behandeling met ivermectine tabletten moet altijd gevolgd worden door de was- en hygiënevoorschriften; zie de niet-medicamenteuze adviezen en de bijlage Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës.

  5. Combinatie lokale en orale behandeling

    Geef, zo nodig in overleg met een dermatoloog, bij aanwijzingen voor een hoge besmettelijkheid of immuungecompromitteerde patiënten 1:

    Start lokale en orale behandeling op dezelfde dag.

    Verwijs naar de patiënteninformatie Stappenplan behandeling schurft 'scabiës' met permetrine crème en naar de patiënteninformatie Stappenplan behandeling schurft 'scabiës' met ivermectine pillen via rivm.nl.

    Bij een hoge besmettelijkheid (tussenvorm met veel mijten) álle contacten behandelen (ook bij < 15 min. lichamelijk contact, in leefruimte scabiëspatiënt geweest) 11.

    Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–6 weken aanhouden 3.

    Ter verlichting van de jeuk kan een indifferente vetcrème of koelzalf, een antihistaminicum of eventueel een klasse 1 of 2 dermatocorticosteroïd (kort en intermitterend) worden overwogen.

    Laat de patiënt contact opnemen als de jeuk na 2 weken verergert, langer dan 4 weken aanhoudt of als er nieuwe plekjes ontstaan.

    Overleg met de GGD bij een aangetoonde persisterende scabiës (nieuw ontstane laesies of opnieuw gevonden parasieten) na 4 weken.

    Toelichting

    Tussen gewone scabiës en scabiës crustosa zijn tussenvormen mogelijk met honderden tot duizenden mijten, waarbij de hoeveelheid mijten en dus de mate van besmettelijkheid richtinggevend is voor de noodzakelijke behandeling. Er is sprake van hoge besmettelijkheid bij aanwezigheid van honderden tot duizenden mijten/gangetjes, forse huidafwijkingen en > 3 secundaire gevallen van scabiës binnen 2 weken. In deze gevallen moet uitgebreid contactonderzoek plaats vinden naar alle mensen die bij de patiënt in de leefruimte zijn geweest of contact hebben gehad met diens kleding of beddengoed 11.

    Bij immuungecompromitteerde patiënten is er meer kans op een atypisch beloop en zijn er geen korstvormige afwijkingen maar juist opvallend weinig huidafwijkingen. Het klinisch beeld kan beperkt blijven tot een wat droge, schilferige huid en/of lijkend op een eczemateuze aandoening (erytrodermie).

    Volgens de LCI is bij een aangetoonde persisterende scabiës (nieuw ontstane laesies of opnieuw gevonden parasieten) na 4 weken, overleg met de GGD geïndiceerd, om te evalueren wat de reden van persisterende infectie of her-infectie is. Herbehandeling van de patiënt en contacten kan dan worden gestart waarbij de hygiëneadviezen opnieuw moeten worden benadrukt. Bij persisterend therapiefalen kan verwezen worden naar de dermatoloog om onderscheid te maken tussen een daadwerkelijke actieve scabiës-infectie dan wel post-scabiës jeuk 3.

    Voor het slagen van de medicamenteuze behandeling is het juist uitvoeren van de gebruiksadviezen en de te volgen stappen uiterst belangrijk. Behandeling met permetrine en ivermectine moet altijd gevolgd worden door de was- en hygiënevoorschriften. Voor de tussenvorm met veel mijten gelden uitgebreidere was- en hygiënevoorschriften met betrekking tot het schoonmaken van de omgeving (zoals alle kleding wassen op 60°C, gordijnen wassen etc); zie de bijlage Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës.

    Belangrijke aandachtspunten bij het aanbrengen van de permetrinecrème/-gel zijn 3.

    • Vooraf de nagels kort knippen;
    • Bij volwassenen en kinderen > 12 jaar de crème of gel op het hele lichaam aanbrengen vanaf de kaakrand tot onder de voetzolen, maar niet op het hoofd en gezicht, tenzij daar scabiësplekken aanwezig zijn. Speciale aandacht besteden aan plaatsen tussen de vingers en tenen, polsen, oksels, uitwendige genitaliën, billen en onder de nagels van vingers en tenen (hiervoor eventueel een zachte tandenborstel gebruiken);
    • Bij kwetsbare ouderen en kinderen van 2 maanden tot 12 jaar ook het gezicht, de nek, hoofdhuid en oren behandelen. Speciale aandacht besteden aan de wenkbrauwen, deze goed insmeren. Niet te dicht rond de ogen en mond smeren;
    • Bij kinderen < 2 jaar en kwetsbare ouderen na aanbrengen van de crème of de gel, handschoenen aan laten trekken (bij baby’s ook sokjes) om huid-mondcontact te voorkomen;
    • Laat iemand anders met wegwerphandschoenen aan, de rug insmeren;
    • Na tussentijds handen wassen, toiletbezoek, verwisselen van luiers of incontinentiemateriaal, dient te worden bijgesmeerd;
    • Tijdens de behandeling geen schoonheidsproducten (zoals make-up) en crèmes (zoals bodylotion) gebruiken;
    • De permetrinecrème/-gel 12 uur lang op de huid laten inwerken. Het is een praktische toepassing om dit in de avond aan te brengen, waarna de volgende dag het beddengoed verschoond kan worden.

Ivermectine crème 1% is ook op de markt in Nederland maar niet geregistreerd voor scabiës. In onderzoeken lijkt lokale behandeling met ivermectine even effectief te zijn als lokale behandeling met permetrine. Vanwege onvoldoende onderbouwing is een goede plaatsbepaling echter niet mogelijk 1.

Achtergrond

Definitie

Scabiës (schurft) is een van mens op mens besmettelijke infectieziekte van de huid, die wordt veroorzaakt door de scabiësmijt Sarcoptes scabiei var hominis. Animale scabiës bestaat ook, maar er is grote mate van gastheerspecificiteit.

De mijt graaft zich in na intensief contact met de huid van een besmette persoon of met besmette kleding of beddengoed. Het mannetje bevrucht het vrouwtje in de huid en sterft. De vrouwelijke mijt graaft kleine gangetjes tussen het stratum corneum en stratum granulosum van de huid en legt daarin eitjes. In circa 4 dagen ontwikkelen de eitjes zich tot larven, die naar het huidoppervlak gaan. De larve leeft op de huid en ontwikkelt zich daar via het nimf-stadium in 14–17 dagen tot een geslachtsrijpe mijt. De mijten lopen in alle ontwikkelstadia over het menselijk lichaam behalve het vrouwtje in het legstadium.

De patiënt is besmettelijk als er 1–2 weken na besmetting volwassen mijten op het huidoppervlak aanwezig zijn (patiënt hoeft dan nog geen klachten te hebben). De hoeveelheid mijten die op het huidoppervlak aanwezig zijn bepaalt de mate van besmettelijkheid.

Bij gewone scabiës is er doorgaans sprake van 1 tot 10 mijten die op het huidoppervlak aanwezig zijn. Besmetting vindt over het algemeen alleen plaats indien er meer dan 15 minuten huid–op-huidcontact is geweest, bij frequente huidcontacten of bij langdurig contact met kleding, beddengoed, etc. Scabiës kan ook tijdens seksueel contact worden overgedragen.

Scabiës crustosa is een zeldzame ernstige variant die zich onderscheidt van de normale vorm door de hoge besmettelijkheid. Er is sprake van gemiddeld 100.000 tot 1 miljoen mijten die op het huidoppervlak aanwezig zijn. Overdracht kan daardoor al optreden bij vluchtig huidcontact, na contact met besmette materialen of zelfs aerogeen via huidschilfers (door wapperen van lakens of kleding). Scabiës crustosa komt vooral voor bij patiënten met een immuunstoornis en kwetsbare ouderen met multimorbiditeit.

De scabiësmijt overleeft 24–36 uur buiten de gastheer bij 21°C en 40–80% luchtvochtigheid. In het algemeen zijn de mijten dood na 3 dagen bij kamertemperatuur (18–20°C) buiten de gastheer of na tien minuten bij minimaal 60°C. Bij hoge luchtvochtigheid en een temperatuur van 12°C kan de mijt tot zeven dagen buiten de gastheer blijven leven.

Symptomen

De klachten van huiduitslag en heftige jeuk ontstaan wanneer er 2–6 weken na de besmetting een immuunreactie (vertraagd type IV overgevoeligheidsreactie) optreedt op de mijt, haar eitjes en uitwerpselen. Na een herbesmetting kunnen de klachten door sensibilisatie al na 24 uur optreden terwijl er dan nog geen huidafwijkingen zichtbaar zijn. Naast jeuk op de plekken waar de mijten zitten, kan een jeukende uitslag verspreid over het hele lichaam voorkomen. De jeuk is vooral heftig in de nacht en onafhankelijk van het aantal mijten . Na adequate behandeling kan de jeuk nog 2–6 weken (gemiddeld 4 weken) aanhouden .

De diagnose kan worden gesteld bij het detecteren van de gangetjes in de huid en wordt bevestigd door het vaststellen van aanwezigheid van de mijt en/of eitjes in de gangetjes. De gangetjes zien eruit als smalle, gekronkelde en iets bruin verheven laesies. Aan het begin van het gangetje kan de huid wat schilferen, aan het einde bevindt zich de mijt waar een bultje of blaasje aanwezig kan zijn. De gangetjes bevinden zich doorgaans op de buigzijden van de polsen, tussen de vingers en tenen, op de strekzijden van de ellebogen en in de voorste okselplooien.

Ook buiten de voorkeursplaatsen kunnen huidafwijkingen zoals blaasjes en rode bultjes voorkomen, bijvoorbeeld rond de tepels (vnl. bij vrouwen) en navel, op de billen, dijen en genitaliën (mannen).

Bij kinderen < 2 jaar is het klinisch beeld anders dan bij volwassenen. De typische kenmerken ontbreken en gangetjes zijn vaak afwezig. Wel worden er vaker puistjes en blaasjes gezien op de handpalmen en voetzolen. Daarnaast treedt er vaker eczematisatie op met secundaire infecties. Een ander belangrijk verschil is de betrokkenheid van hoofd en nek, wat bij volwassenen niet vaak voorkomt 11.

Kenmerkend bij scabiës crustosa zijn huidbeschadigingen met een sterke hyperkeratose, papels en noduli op vooral de extremiteiten. Jeuk kan bij patiënten met een immuunstoornis minder voorkomen of zelfs afwezig zijn door de verminderde of afwezige immuunreactie.

Behandeldoel

  • Het doden van de mijten in de huid, op de kleding en beddengoed bij de indexpatiënt en zijn of haar naasten;
  • Het verlichten van de jeuk;
  • Voorkómen van een verdere uitbraak/verspreiding van scabiës.

Uitgangspunten

Scabiës is de laatste jaren in opmars in Nederland, voornamelijk onder jongeren en studenten  9.

Voor een effectieve behandeling van scabiës is het juist uitvoeren van grondige saneringsmaatregelen (hygiëne- en wasvoorschriften) naast de medicamenteuze behandeling uiterst belangrijk. Huisgenoten en nauwe contacten van de scabiëspatiënt dienen daarom ook gelijktijdig behandeld te worden, en de hygiëne- en wasvoorschriften uit te voeren.

Orale behandeling met ivermectine is gelijkwaardig aan lokale behandeling met permetrine. Bij de keuze tussen beide middelen spelen meerdere factoren een rol. Oraal ivermectine is geïndiceerd bij patiënten met uitgebreide huiderosies of een eczemateuze huid, praktische bezwaren van lokale behandeling, te verwachten lage therapietrouw, allergie, of als lokale behandeling faalt. Ook bij een sterk vermoeden van de diagnose kan een medicamenteuze (proef)behandeling worden ingezet; behandel bij zwangerschap of lactatie echter alleen op strikte indicatie en alleen lokaal. Bij ernstige vormen van scabiës met hoge besmettelijkheid en bij immuungecompromitteerde patiënten kan een combinatie van lokale en orale behandeling worden overwogen.

Behandeling van scabiës altijd herhalen na 7 dagen 3 4.

Huisgenoten en seksuele contacten gelijktijdig en net als de scabiëspatiënt twee keer behandelen, ongeacht of zij klachten hebben, omdat (her)besmetting gemakkelijk optreedt 3 4. Andere nauwe contacten (zoals logés, oppassers, speelkameraadjes) waarbij in de besmettelijke periode > 15 minuten of frequent direct huid-huidcontact is geweest of waarbij kleding, beddegoed etc. is gedeeld één of twee keer behandelen, afhankelijk van de intensiteit van het contact en de risico-inschatting 11 .

Mensen die geen of < 15 minuten huidcontact hebben gehad met een gewone scabiëspatiënt lopen geen significant risico op scabiës en dienen hierover geïnformeerd en voorgelicht te worden. Tevens dienen deze mensen gemonitord te worden gedurende de zes weken nadat het contact heeft plaats gevonden 11.

Bij een groepsbehandeling binnen instellingen volstaat een eenmalige behandeling voor de mensen zonder klachten. Hierbij is praktisch gezien behandeling met ivermectine de eerste keus. Het LCI adviseert voor bewoners in zorginstellingen (en voor ouderen in het algemeen) te overwegen deze specifieke groep tweemaal te behandelen vanwege hun kwetsbaarheid 3.

Bij gewone scabiës is de patiënt vanaf 12 uur na het starten van een (adequate) behandeling niet meer besmettelijk. Klachten kunnen na de behandeling nog enkele weken aanhouden. Deze worden veroorzaakt door een allergische reactie op de mijt en haar eitjes en uitwerpselen.

Therapiefalen komt vaak voor (27–53%). Mogelijke oorzaken zijn  9:

  • De medicamenteuze behandeling is niet juist uitgevoerd, bijvoorbeeld niet herhaald na 7 dagen, of enkels, plekken tussen tenen en vingers of rond de schaamstreek zijn niet goed ingesmeerd (of niet herhaald na toiletbezoek).
  • Nagels zijn niet geknipt of niet goed ingesmeerd.
  • Hygiënemaatregelen zijn niet voldoende of onvolledig uitgevoerd, waardoor een besmettingsbron aanwezig blijft.
  • De directe omgeving is niet meebehandeld of het is niet gelijktijdig gebeurd, waardoor een ‘pingpongeffect’ optreedt.
  • Bij kwetsbare ouderen of kinderen < 4 jaar zijn gezicht en haren niet meebehandeld.
  • Zich niet goed kunnen insmeren door verminderde/weinig mobiliteit.
  • Gebruik van immunosuppressiva of dermatocorticosteroïden.

Scabiës crustosa is erg besmettelijk vanwege de grote hoeveelheden mijten die aanwezig zijn; er zijn meerdere behandelingen nodig voordat de patiënt niet meer besmettelijk is. Behandeling vindt plaats onder begeleiding van een dermatoloog en wordt herhaald totdat de mijt niet meer aantoonbaar is; hierbij worden lokale en systemische behandelingen gecombineerd. De patiënt wordt geïsoleerd verpleegd en er gelden uitgebreidere saneringsmaatregelen. Zie voor meer informatie over de behandeling van scabiës crustosa en de bijbehorende hygiënevoorschriften de bijlage Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës van de LCI-richtlijn.

Scabiës crustosa is meldingsplichtig in het kader van de Wet publieke gezondheid, een solitair geval van gewone scabiës niet. In de praktijk betekent dit dat bij meerdere gevallen van scabiës op een kinderdagverblijf, basisschool, opvangcentrum of zorginstelling dit moet worden gemeld bij de afdeling Infectieziektebestrijding van de GGD.

Bij een uitbraak van gewone scabiës in woonvormen, zoals studentenhuizen, is coördinatie van het te volgen beleid gewenst. Overleg bij dit soort specifieke situaties met de regionale GGD.

Geneesmiddelen

anthelminthica Toon kosten

scabicide en pediculicide middelen Toon kosten

Vergelijken

Zie ook

Geneesmiddelgroep

Bronnen

  1. 1 NHG-Behandelrichtlijn Scabiës, april 2020. Via richtlijnen.nhg.org.
  2. 2 NVDV. Patiëntenfolder Schurft. Geraadpleegd in januari 2023, via nvdv.nl.
  3. 3 RIVM. Bijlage Behandeling en hygiënevoorschriften scabiës. Behorende bij LCI-richtlijn Scabiës. Geraadpleegd februari 2024, via rivm.nl.
  4. 4 NHG. Nieuwsbericht Uitbraak scabiës: aangepaste behandeladviezen, 6 april 2023. Geraadpleegd via nhg.org.
  5. 5 CBG. Samenvatting van productkenmerken permetrine. Geraadpleegd mei 2023, via geneesmiddeleninformatiebank.nl.
  6. 6 CBG. Samenvatting van productkenmerken Strumectol, revisiedatum 27 april 2022. Via geneesmiddeleninformatiebank.nl.
  7. 7 Lareb. Lokale middelen bij schurft of luis tijdens zwangerschap. Geraadpleegd januari 2023, via lareb.nl.
  8. 8 Lareb. Middelen bij worminfecties tijdens de zwangerschap. Geraadpleegd januari 2023, via lareb.nl.
  9. 9 Rbia N, Grijsen M, Trompenaars M, et al. De opmars van scabiës: een overzicht. Seksoa magazine, 22 december 2022. Via soaaids.nl.
  10. 10 NKFK. Ivermectine (oraal). Geraadpleegd januari 2023, via kinderformularium.nl.
  11. 11 RIVM. LCI-richtlijn Scabiës, update november 2023. Via lci.rivm.nl.