Advies
Voor de preventie of behandeling van reisziekte hebben niet-medicamenteuze adviezen de voorkeur boven medicamenteuze behandeling. Als niet-medicamenteuze adviezen onvoldoende helpen kan bij relatief ernstige, aanhoudende klachten een licht-sederend antihistaminicum (zoals cyclizine, cinnarizine of meclozine) overwogen worden. Bewijs voor de effectiviteit bij reisziekte is echter zeer beperkt, om deze reden wordt gebruik bij kinderen ontraden. Transdermale scopolamine kan worden overwogen bij volwassenen, indien langdurige preventie van reisziekte (zoals tijdens een lange zeereis) gewenst is.
Behandelplan
-
Bespreek niet-medicamenteus beleid
- Ga niet op reis met een lege maag en neem bij een lange reis ten minste drie lichte maaltijden per dag;
- Vermijd grote maaltijden en het gebruik van alcohol voor of tijdens de reis; ze verhogen de gevoeligheid voor reisziekte;
- Kauwen op bv. kauwgom, verrichten van arbeid, een bewuste rustige ademhaling of luisteren naar rustige muziek kunnen klachten verminderen;
- Stop met of vermijd lezen, schrijven, gamen of internetten zodra u draaierig of misselijk wordt;
- Zorg voor frisse, liefst koele lucht;
- Vermijd of minimaliseer hoofdbewegingen en oriënteer op de horizon;
- Ga in een auto of bus zoveel mogelijk voorin zitten, vermijd achteruit rijden of probeer zelf te besturen (indien dat mogelijk is);
- Ga bij een bootreis midden op het achterdek zitten en bij een vliegreis in de buurt van de vleugels.
- Probeer te slapen, tijdens de slaap verdwijnen de symptomen;
- Gemberpoeder is een niet-versuffend alternatief bij reisziekte.
Ga naar stap 2a bij relatief ernstige, aanhoudende reisziekte, waarbij niet-medicamenteuze adviezen onvoldoende effectief zijn.
Ga naar stap 2b indien een langdurige behandeling van reisziekte bij een volwassene noodzakelijk is.
Toelichting
Voorlichting en niet-medicamenteuze adviezen hebben de voorkeur boven medicamenteuze therapie. Bewijs voor de effectiviteit van de niet-medicamenteuze adviezen is echter beperkt. Zie voor meer informatie ook thuisarts.nl/reisziekte.
Conditionering: Gedachten aan de reis kunnen al klachten geven, soms kan uitleg de vicieuze cirkel doorbreken.
Adaptatie: Na enige dagen treedt gewenning op, omdat het evenwichtsorgaan zich na enkele dagen lijkt aan te passen aan de beweging. Als de reis voorbij is, verdwijnen de ziekteverschijnselen vrij snel. Adaptatie lijkt ondanks beperkt bewijs op rationele gronden de beste manier om reisziekte te verminderen.
Er is onvoldoende bewijs om het gebruik van gember(wortel) aan te bevelen. Er zijn enkele gerandomiseerde onderzoeken die suggereren dat 1000–2000 mg gemberpoeder bij volwassenen en 500 mg bij kinderen de symptomen van reisziekte verminderen.
-
Start behandeling
Overweeg een licht-sederend antihistaminicum (stap 2a) of bij langdurige preventie of behandeling scopolamine (stap 2b).
-
Overweeg een licht-sederend antihistaminicum
Kies (ter preventie of behandeling) van relatief ernstige, aanhoudende klachten bij volwassenen, één van de volgende middelen:
Tijdens de zwangerschap
Tijdens lactatie
- meclozine (voorkeur)
- cinnarizine
Bij kinderen worden sederende antihistaminica ter preventie of behandeling van reisziekte in principe ontraden vanwege onvoldoende gegevens over effectiviteit en veiligheid. Overweeg alleen een proefbehandeling bij relatief ernstige en aanhoudende klachten, zie ook de Toelichting.
Let op
Waarschuw voor mogelijke centrale en anticholinerge bijwerkingen, zoals sedatie, een droge mond, accommodatiestoornissen en urineretentie, duizeligheid, suf- en slaperigheid, verwardheid, hallucinaties en extrapiramidale stoornissen. Cyclizine, meclozine en cinnarizine zijn versuffend, waardoor niet geschikt voor chauffeurs, piloten, schippers en vliegtuig-/scheepsbemanning.
Sederende antihistaminica niet gebruiken bij kinderen < 2 jaar.
Toelichting
Reserveer antihistaminica ter preventie van reisziekte voor relatief ernstige, aanhoudende klachten bij volwassenen waarbij niet-medicamenteuze adviezen onvoldoende effectief zijn. Adviseer de patiënt het middel bij onvoldoende effect te staken, en niet hoger of vaker te doseren, vanwege de kans op bijwerkingen. Zo nodig kan de toediening wel herhaald worden bij lange reizen.
Maak in overleg met de patiënt steeds een individuele afweging tussen de ernst van de klachten en de kans op bijwerkingen en de gevolgen daarvan.
Medicatie bij kinderen met klachten van reisziekte wordt afgeraden vanwege de kans op bijwerkingen en het ontbreken van bewijs uit gepubliceerd onderzoek. Overweeg alleen een proefbehandeling met sederende antihistaminica bij relatief ernstige en aanhoudende klachten als niet-medicamenteuze adviezen niet afdoende zijn.
Chloorcyclizine/cinnarizine is het enige middel dat is geregistreerd voor de preventie van reisziekte bij kinderen vanaf 2 jaar. Het is zonder recept als zelfzorgmiddel verkrijgbaar. Omdat de effectiviteit niet goed onderzocht is, er geen duidelijke reden is om een combinatiepreparaat te gebruiken en er meer kans op bijwerkingen is, wordt laagdrempelig gebruik van dit middel ontraden. Overweeg het eventueel alléén bij kinderen met ernstige klachten die langdurig moeten reizen en waarbij niet-medicamenteuze maatregelen onvoldoende effect hebben. Informeer de ouders over de bijwerkingen.
Volgens Lareb 1 2 is bij zwangerschap en borstvoeding kortdurend gebruik van meclozine waarschijnlijk veilig. Verder is bij zwangerschap ook cyclizine waarschijnlijk veilig en bij borstvoeding ook cinnarizine; zowel cinnarizine als meclozine zijn zwak sederend en hebben een korte halfwaardetijd.
De werking van antihistaminica zou berusten op remming van de parasympathische stimulering van het braakcentrum vanuit de vestibulaire kernen en andere plaatsen in het lichaam, en mogelijk op blokkade van histaminereceptoren in de 'chemoreceptor trigger zone'. Hierdoor nemen misselijkheid en braakneigingen af.
Deze middelen kunnen reisziekte alleen voorkomen als ze enige tijd voor vertrek ingenomen worden.
-
Overweeg scopolamine
Kies bij langdurige preventie (zoals tijdens een lange zeereis) of behandeling van reisziekte bij volwassenen:
- scopolamine (pleister)
Let op
Door de negatieve psychomotore effecten (slaperigheid, duizeligheid, accommodatiestoornis) is scopolamine niet geschikt voor chauffeurs, piloten, schippers en vliegtuig-/scheepsbemanning. Het reactievermogen blijft de eerste paar dagen na gebruik negatief beïnvloed. Sommige patiënten, met name ouderen, kunnen tijdens het gebruik desoriëntatie, verwardheid en hallucinaties ontwikkelen.
Wees terughoudend bij patiënten die gevoelig zijn voor anticholinerge bijwerkingen, zoals patiënten met epilepsie, glaucoom, prostaathypertrofie of anticholinerge comedicatie.
Niet bij kinderen < 18 jaar toepassen.
Toelichting
Transdermale scopolamine is alleen geregistreerd bij volwassenen vanaf 18 jaar. Uit onderzoek blijkt dat het middel reisziekte kan voorkomen. Scopolamine is vooral geschikt als een langdurige werking gewenst is, bv. bij volwassenen met ernstige klachten die het middel willen gebruiken op een lange zeereis. Het gebruik van scopolamine gaat regelmatig gepaard met bijwerkingen, waardoor het doorgaans niet wenselijk is om het voor beroepsmatige bezigheden voor te schrijven. Raad ook autorijden of andere verkeersdeelname de eerste paar dagen af. Maak in overleg met de patiënt een individuele afweging tussen de klachten en de kans op bijwerkingen.
De werking bij reisziekte berust waarschijnlijk op remming van de geleiding van de cholinergische impuls, zowel vanaf de vestibulaire nucleus naar de hogere centra van het zenuwstelsel, als vanaf de formatio reticularis naar het braakcentrum.
Het gebruik van promethazine bij reisziekte wordt afgeraden, vanwege sterk sederende eigenschappen.
Achtergrond
Definitie
Reisziekte oftewel bewegingsziekte is een verzamelnaam voor zee-, wagen- en luchtziekte.
Symptomen
De verschijnselen van reisziekte zijn onder andere duizeligheid, misselijkheid, zweten, bleek zien en overgeven. Tevens kunnen geeuwen, hoofdpijn, concentratieverlies en slaperigheid optreden.
Behandeldoel
Doel van de medicamenteuze behandeling is om de klachten van misselijkheid en braken te verminderen en veelal om de activiteiten tijdens de reis voort te kunnen zetten.
Uitgangspunten
Reisziekte is strikt genomen geen ziekte, maar een normale respons op een abnormale situatie. De evenwichtsorganen, links en rechts in het binnenoor gelegen, werken samen met de ogen en de spieren. Doordat het lichaam wordt blootgesteld aan bewegingen waaraan het niet gewend is, ontstaat er een sensorisch conflict in de hersenen: de sensorische input vanuit de ogen, spieren en het evenwichtsorgaan stemt niet overeen met de standaard sensorische input, zoals die is opgeslagen in het geheugen. Vervolgens geven de vestibulaire kernen en het cerebellum impulsen af aan het braakcentrum, wat reisziekte tot gevolg heeft. De neurotransmitters acetylcholine, noradrenaline en histamine spelen hierbij een rol.
De ene persoon is gevoeliger voor reisziekte dan de andere persoon. Met name kinderen tussen 2 en 12 jaar hebben last van reisziekte. Ook de heftigheid van de beweging beïnvloedt de kans op reisziekte. Bestuurders van voertuigen hebben vaak minder last van reisziekte dan medereizigers omdat ze bewegingen, zoals hobbels, bochten of golven, zien aankomen. Zodra de reis voorbij is, verdwijnen de ziekteverschijnselen vrij snel.
Na een aantal dagen blootstelling aan beweging treedt adaptatie (gewenning) op. Zo kan na een lange zeereis het evenwichtsorgaan zich dusdanig hebben aangepast, dat het nog enige tijd voelt alsof men zich nog op het schip bevindt. Het is belangrijk om voorlichting en uitleg te geven over het ontstaan van reisziekte en de maatregelen ter preventie ervan.
Reisziekte kan eveneens ontstaan als het lichaam niet zelf beweegt, maar er wel beweging wordt waargenomen, zoals bij een grote televisie, een bioscoopscherm, een 3D-bril of bij computerspelletjes. Ook anticipatie op reisziekte kan door conditionering klachten geven.
Als niet-medicamenteuze adviezen (zoals voorin zitten, niet achteruitzittend reizen, zorgen voor frisse lucht, oriëntatie op de horizon, luisteren naar (rustige) muziek, bewuste rustige ademhaling, kauwgom kauwen) onvoldoende helpen en er sprake is van reisziekte met relatief ernstige, aanhoudende klachten, dan kan ter preventie of behandeling een licht-sederend antihistaminicum overwogen worden. De reden om bij reisziekte antihistaminica te adviseren is farmacologisch van aard en wordt nauwelijks ondersteund door kwalitatief goed onderzoek. Niet-sederende antihistaminica zijn niet werkzaam bij reisziekte, op basis van farmacologische gronden. Als langdurige behandeling gewenst (zoals tijdens een lange zeereis) is, kan het parasympathicolyticum scopolamine overwogen worden. Gezien de sterk sederende eigenschappen wordt het gebruik van promethazine bij reisziekte afgeraden. Indien er een wens is om slaap te induceren: zie NHG-Standaard Slaapproblemen en slaapmiddelen. Medicamenteuze behandeling wordt bij kinderen in principe ontraden, vanwege de kans op bijwerkingen en het ontbreken van bewijs uit gepubliceerd onderzoek. Overweeg bij kinderen alleen een proefbehandeling met sederende antihistaminica bij relatief ernstige en aanhoudende klachten als niet-medicamenteuze adviezen niet afdoende zijn.