Samenstelling

Samenstelling

Advies

Geef voor de behandeling van een vitamine D-deficiëntie bij ouderen > 70 jaar met een calcidiolspiegel < 50 nmol/liter, colecalciferol (vitamine D3). Geef een oplaaddosering bij < 35 nmol/l. Voeg bij een ernstige nierinsufficiëntie (eGFR < 15 ml/min) alfacalcidol toe.

Zie voor de preventie van een vitamine D-deficiëntie bij ouderen > 70 jaar en bij andere risicogroepen de vitamine D-suppletieadviezen van de Gezondheidsraad via het vitamine D stroomdiagram op voedingscentrum.nl.

Kies voor de behandeling van osteoporose in eerste instantie uit de bisfosfonaten alendroninezuur en risedroninezuur in combinatie met colecalciferol (vitamine D₃) en, afhankelijk van de dagelijkse inname van de patiënt, calcium. Na een recente heupfractuur heeft een behandeling met zoledroninezuur de voorkeur. Bij het bestaan van een contra-indicatie, intolerantie of een slechte therapietrouw zijn alendroninezuur in drankvorm, zoledroninezuur, of denosumab alternatieven. Overweeg bij postmenopauzale vrouwen met ernstige osteoporose direct te starten met teriparatide of romosozumab.

Advies

Geef voor de behandeling van een vitamine D-deficiëntie bij ouderen > 70 jaar met een calcidiolspiegel < 50 nmol/liter, colecalciferol (vitamine D₃). Geef een oplaaddosering bij < 35 nmol/l. Voeg bij een ernstige nierinsufficiëntie (eGFR < 15 ml/min) alfacalcidol toe. Zie voor de preventie van een vitamine D-deficiëntie, de vitamine D-suppletieadviezen van de Gezondheidsraad via het vitamine D stroomdiagram op voedingscentrum.nl.

Behandel, indien mogelijk, de oorzaak van chronische nierschade. Start daarnaast behandeling om het grotere risico van (vnl. cardiovasculaire) morbiditeit te verminderen en progressie van nierschade te voorkomen of beperken. Behandel de complicaties van nierschade en start eventueel niervervangende therapie (dialyse).

Aan de vergoeding van alfacalcidol zijn voorwaarden verbonden, zie Regeling zorgverzekering, bijlage 2.

Indicaties

• Profylaxe van vitamine D-deficiëntie vanwege een deficiënt dieet of onvoldoende blootstelling aan zonlicht.
• Behandeling van een vastgestelde vitamine D-deficiëntie.
• Als adjuvans bij osteoporosetherapie bij (kans op) vitamine D-deficiëntie, bij voorkeur in combinatie met calcium.
• Profylaxe van rachitis bij prematuren, zuigelingen en kinderen.
• Suppletie bij cystische fibrose.

Gerelateerde informatie

• Osteoporose
• vitamine d-deficiëntie bij ouderen

Indicaties

• Behandeling en preventie van renale osteodystrofie;
• Behandeling van secundaire hyperparathyroïdie bij patiënten met chronische nierziekte stadium 3–5. De intraveneuze toediening is bedoeld voor stadium 5-patiënten;
• Hyperparathyroïdie (primair of tertiair) bij patiënten die parathyroïdectomie ondergaan;
• Hypoparathyroïdie;
• Pseudovitamine D-deficiënte rachitis en osteomalacie;
• Hypofosfatemische vitamine D-resistente rachitis en osteomalacie.

Gerelateerde informatie

• chronische nierschade
• vitamine d-deficiëntie bij ouderen

Doseringen

Verminderde nierfunctie: geen dosisaanpassing nodig, wel is controle nodig van de volgende serumspiegels: 25-OH-vitamine D₃, calcium en fosfaat. Bij een ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 30 ml/min) wordt vitamine D in de vorm van colecalciferol niet normaal gemetaboliseerd; andere vormen van vitamine D kunnen nodig zijn. Bij kinderen ≥ 3 maand is volgens het Kinderformularium van het NKFK dosisaanpassing bij een creatinineklaring ≥ 10 ml/min/1,73 m² niet nodig; bij een creatinineklaring < 10 ml/min/1,73 m² kan geen algemeen advies gegeven worden.

Verminderde leverfunctie: geen dosisaanpassing nodig.

Bij het vergeten van een dosis, deze alsnog innemen.

Toediening

• De Devaron® tablet zonder kauwen doorslikken of oplossen in melk, pap of andere vloeistof. De Divisun® tablet mag worden fijngemaakt;
• De capsules zonder kauwen heel doorslikken met water en bij voorkeur innemen tijdens de maaltijd;
• De Thorens® drank voor gebruik schudden en bij voorkeur innemen tijdens de maaltijd (bv. door te mengen met een kleine hoeveelheid koud of lauw voedsel).

Doseringen

Doseer op geleide van de serumwaarden van PTH, calcium, fosfaat, calcium×fosfaatproduct en alkalische fosfatase. Controleer plasmaconcentraties aanvankelijk wekelijks. De dagelijkse orale dosering mag in stappen van 0,25 - 0,5 microg worden verhoogd. Controleer wanneer de optimale dosering is vastgesteld, om de 2 tot 4 weken de plasmaconcentraties van calcium, fosfor en creatinine.

Bij het optreden van hypercalciëmie de behandeling staken voor ten minste één week, na bereiken van de normaalwaarden hervatten met een halve dosis.

Ouderen: geen dosisaanpassing nodig

Verminderde leverfunctie: Bij een ernstige leverfunctiestoornis kan een hogere dosis nodig zijn (verminderde hydroxylering van alfacalcidol tot calcitriol, of door verslechterde enterohepatische circulatie).

Bij het vergeten van een dosis, de volgende dosis niet verdubbelen maar doorgaan volgens het normale doseerschema.

Toediening

• Oraal
  • Capsule niet breken en heel innemen (indien gewenst tijdens de maaltijd). NB: Indien het slikken van capsules bezwaarlijk is, kunnen de druppels worden gebruikt.
  • Druppelvloeistof niet mengen met vloeistof(fen) of andere geneesmiddelen.
• Intraveneus
  • De ampullen met injectievloeistof ten minste 5 s schudden voor gebruik.
  • De i.v.–injectie als bolusinjectie in ca. 30 s toedienen via een zo kort mogelijke infuuslijn (vanwege risico op absorptie van alfacalcidol door plastic).

Bijwerkingen

Soms (0,1-1%): hypercalciëmie, hypercalciurie.

Zelden (< 0,1%): jeuk, huiduitslag, urticaria.

Verder zijn gemeld: overgevoeligheidsreacties zoals angio-oedeem of larynxoedeem. Misselijkheid, buikpijn, diarree, flatulentie, obstipatie.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Bijwerkingen

Vaak (1-10%): buikpijn. Huiduitslag (erythemateus, maculopapuleus, pustuleus), jeuk. Hypercalciëmie, hypercalciurie, hyperfosfatemie.

Soms (0,1-1%): tachycardie, verhoogde bloeddruk. Hoofdpijn, dysesthesie, dysgeusie, verwardheid. Metastatische verkalkingen. Anorexie, misselijkheid, braken, obstipatie, diarree, dyspepsie. Calcinose, asthenie, vermoeidheid, malaise. Myalgie. Hoog calcium×fosfaat-product. Verminderde nierfunctie (incl. acuut nierfalen) en nefrolithiase/nefrocalcinose.

Zelden (0,01-0,1%): duizeligheid.

Verder zijn gemeld: overgevoeligheidsreacties met symptomen zoals koorts, rillingen, urticaria en tongoedeem. Exfoliatieve dermatitis. Hypermagnesiëmie. Bij de druppels: ulceratie van de tong en tandvlees.

• Informatie van Lareb over dit middel
• Meldformulier bijwerkingen

Interacties

De capsules vanaf 25.000 IE en drank (vanwege hoge dosering) niet combineren met calcium, bij patiënten met een ernstig gestoorde nierfunctie.

De combinatie van vitamine D en magnesiumbevattende middelen zoals antacida kan leiden tot hypermagnesiëmie; deze middelen daarom niet gebruiken tijdens behandeling met vitamine D.

Gelijktijdige behandeling met fenytoïne, fenobarbital, primidon, rifampicine en glucocorticosteroïden kan de werking van colecalciferol verminderen. Colestyramine, orlistat en paraffine(olie) kunnen de opname van colecalciferol verminderen; neem colecalciferol ten minste 2 uur vóór of 4–6 uur na deze middelen in. Volgens de fabrikant van D-cura, Vitamine D3 Costero en Vitamine D3 Teva 5600 IE capsules kan isoniazide het effect van colecalciferol verminderen door inhibitie van de metabole activatie ervan. Volgens de fabrikant van D-cura, Vitamine D3 Costero, Cholecalciferol Fagron en Vitamine D3 Teva 5600 IE capsules kunnen imidazool-antimycotica de activiteit van colecalciferol beïnvloeden door de conversie van 25-hydroxycolecalciferol naar 1,25-dihydroxycolecalciferol (in de nier) te remmen.

De combinatie van vitamine D en calcium met digoxine kan leiden tot hartritmestoornissen; bij toepassing is controle op calciumspiegel (in serum en eventueel urine) en ECG nodig.

Thiaziden verhogen het risico op hypercalciëmie als gevolg van verminderde renale calciumexcretie; bij langdurige combinatie calcium in serum (en eventueel urine) regelmatig controleren.

Bij gelijktijdige behandeling met hooggedoseerde calciumbevattende producten, controleer de calciumspiegels in plasma en urine regelmatig.

Gelijktijdige behandeling met hooggedoseerde middelen met fosfaat kan het risico op hyperfosfatemie verhogen.

Gelijktijdig gebruik van calcitonine of pamidroninezuur met vitamine D kan het effect van deze producten tegengaan bij de behandeling van hypercalciëmie.

Hulpstoffen: sorbitol, in bepaalde zachte capsules, kan de biologische beschikbaarheid van andere oraal toegediende geneesmiddelen beïnvloeden.

Interacties

Combinatie met calciumbevattende preparaten, andere vitamine D–bevattende preparaten of met thiazide-diuretica vermeerdert de kans op hypercalciëmie. Gelijktijdige toediening van digoxine kan bij eventuele hypercalciëmie leiden tot hartaritmieën.

Gelijktijdig gebruik met magnesiumbevattende antacida of laxantia kan leiden tot hypermagnesiëmie.

Alfacalcidol kan de serumspiegel van aluminium verhogen. Combinatie met aluminiumbevattende preparaten (aluminiumhydroxide, sucralfaat) kan de serumconcentratie aluminium verder verhogen; controleer op aluminiumgerelateerde toxiciteit.

Bij gelijktijdige behandeling met enzyminductoren zoals fenobarbital, fenytoïne, primidon of rifampicine kan door een verhoogd metabolisme een hogere dosis alfacalcidol noodzakelijk zijn.

Colestyramine kan de intestinale absorptie van alfacalcidol beïnvloeden. Alfacalcidol capsules ten minste 1 uur voor of 4–6 uur na colestyramine innemen.

Zwangerschap

Teratogenese: Er is veel onderzoek gedaan naar het gebruik van vitamine D tot 4000 IE/dag tijdens de zwangerschap; er zijn geen nadelige effecten gemeld. Er is onvoldoende bekend over de veiligheid van hogere dagdoses en hoge wekelijkse of maandelijkse doses. In dierstudies werd bij zeer hoge dosis teratogeniteit waargenomen.

Farmacologisch effect: Vitamine D-tekort bij de moeder kan schadelijk zijn voor het kind, evenals overdosering van vitamine D.

Advies: Bij een (vastgestelde) vitamine D-deficiëntie kan colecalciferol tot maximaal 4000 IE/ dag worden gebruikt. Gebruik van meer dan 4000 IE/dag, en wekelijkse of maandelijkse doses wordt vanwege de hoge dosering ontraden. De dagelijkse behoefte aan vitamine D van gezonde vrouwen tijdens de zwangerschap is 400 IE (10 microgram) per dag.

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Zwangerschap

Teratogenese: Bij de mens onvoldoende gegevens. Bij dieren is reproductietoxiciteit aangetoond.

Farmacologisch effect: Een hoge dosering vitamine D bij de moeder kan leiden tot hypercalciëmie bij het kind, met als mogelijk gevolg lichamelijke en mentale retardatie, supravalvulaire aortastenose en retinopathie bij het kind.

Advies: Volgens de fabrikant: op strikte indicatie gebruiken. Volgens Lareb: kan waarschijnlijk veilig worden gebruikt.

Overig: Wees voorzichtig met ethanol (in de druppelvloeistof).

• Informatie van Lareb over dit middel bij zwangerschap

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja, in kleine hoeveelheden.

Farmacologisch effect: Suppletie bij de moeder leidt nauwelijks tot toename van vitamine D in de moedermelk, deze stijgt pas substantieel bij inname van > 4000 IE/ dag. De ervaring met hoge wekelijkse of maandelijkse doseringen is beperkt. Het ontstaan van hypercalciëmie bij de zuigeling is mogelijk.

Advies: Bij een (vastgestelde) vitamine D-deficiëntie kan colecalciferol tot maximaal 4000 IE/dag worden gebruikt. Gebruik van meer dan 4000 IE/dag, en hoge wekelijkse of maandelijkse doseringen wordt afgeraden. De dagelijkse behoefte aan vitamine D van gezonde vrouwen die borstvoeding geven is 400 IE (10 microgram) per dag.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Lactatie

Overgang in de moedermelk: Ja.

Farmacologisch effect: Bij gebruik voor hypoparathyroïdie tijdens de borstvoeding ontwikkelden enkele moeders hypercalciëmie. Bij hoge dosering is er een risico van hypercalciëmie bij de zuigeling.

Advies: Het geven van borstvoeding ontraden.

• Informatie van Lareb over dit middel bij lactatie

Contra-indicaties

• hypercalciëmie, hypercalciurie;
• nefrolithiase (tenzij de calciumexcretie geen bijdrage aan de steenvorming levert), nefrocalcinose;
• ernstige nierfunctiestoornis;
• pseudohypoparathyroïdie. zie Waarschuwingen en voorzorgen;
• hypervitaminose D;
• voor sommige capsules: allergie voor pinda of soja.

Contra-indicaties

• hypercalciëmie;
• arachideolie in (alfacalcidol capsule generiek): pinda- of soja-allergie.

Waarschuwingen en voorzorgen

Bij langdurige behandeling de calciumspiegel in serum (en eventueel in de urine) en het serumcreatinine volgen, dit is met name belangrijk bij ouderen die behandeld worden met hartglycosiden (digoxine) en/of diuretica, bij hyperfosfatemie, bij een verhoogd risico op (tand)steenvorming of bij geïmmobiliseerde patiënten. Bij tekenen van hypercalciëmie, hypercalciurie (> 7,5 mmol/24 uur (300 mg/24 uur)) de behandeling staken of indien een verminderde nierfunctie optreedt de dosis verlagen. Bij een ernstige nierinsufficiëntie (creatinineklaring < 30 ml/min) kunnen andere vormen van vitamine D nodig zijn.

Bij licht tot matig gestoorde nierfunctie de calcium- en fosfaatserumspiegels controleren; calcificatie van weke weefsels kan optreden.

Bij kinderen < 18 jaar Vitamine D Will capsules en Cholecalciferol Fagron capsules en Vitamine D3 Costero tabletten niet gebruiken. Osferol-D3 mag niet worden gebruikt bij kinderen < 12 jaar. D-Cura en Thorens drank en Vitamine D3 Teva 5600 IE capsules worden niet aanbevolen bij kinderen < 18 jaar.

Volgens sommige fabrikanten mag colecalciferol niet worden ingenomen bij pseudohypoparathyroïdie; de behoefte aan vitamine D kan verlaagd zijn, met een risico van overdosering op de lange termijn. In zulke gevallen zijn vitamine D-derivaten beschikbaar waarmee de behandeling beter kan worden ingesteld.

Bij sarcoïdose kan het metabolisme van vitamine D naar de actieve vorm verhoogd zijn, controleer het calciumgehalte in serum en urine.

Bij chronische darm- of pancreasaandoeningen kan de opname van oraal toegediend colecalciferol tekortschieten. Hier dan ook op geleide van de 25-OH-vitamine D₃-serumspiegel het toedieningsbeleid van vitamine D nader bepalen.

Voor een optimale werkzaamheid van vitamine D is een calciuminname van 800–1000 mg/dag noodzakelijk, bij voorkeur via de voeding.

Plotselinge verhoging van de calciuminname kan leiden tot hypercalciëmie.

Bij idiopathische infantiele hypercalciëmie (bv. CYP24A1-of SLC34A1-mutatie) is het risico op hypercalciëmie en secundaire effecten verhoogd door accumulatie van actief vitamine D. De diagnose kan klinisch duidelijk worden ná vitamine D-suppletie.

Hulpstoffen: soja in sommige capsules: gecontra-indiceerd bij allergie voor pinda of soja.

Waarschuwingen en voorzorgen

Hypercalciëmie kan optreden bij gebruik van vitamine D-analoga zoals alfacalcidol. Licht de patiënt in over klinische symptomen van hypercalciëmie (zwakte, moeheid, asthenie, malaise, spierpijn, artralgie, botpijn, anorexie, misselijkheid, braken, diarree, obstipatie, droge mond, dysgeusie, metaalsmaak, hoofdpijn, duizeligheid). In geval van hypercalciëmie de behandeling staken voor ten minste één week, na bereiken van de normaalwaarden hervatten met een halve dosis.

Wees voorzichtig bij hypercalciurie en bij nierstenen, hartritmestoornissen, sclerose van de hartkleppen of arteriosclerose in de voorgeschiedenis, omdat (langdurige) hypercalciëmie deze aandoeningen kan verergeren. Wees ook voorzichtig bij patiënten met verkalkingen van het longweefsel aangezien dit kan leiden tot een hartaandoening. Voorbijgaande, maar ook langdurige verslechtering van de nierfunctie is vastgesteld.

Eventueel fosfaatbinders gebruiken bij patiënten met renale osteodystrofie of ernstig verminderde nierfunctie om het serumfosfaat op een acceptabel niveau te handhaven en zo mogelijke calcificatie van weke delen te vermijden.

Wees voorzichtig bij sarcoïdose, tuberculose of andere granulomateuze aandoeningen in verband met verhoogde gevoeligheid voor vitamine D.

Controleer regelmatig de serumspiegels van calcium, magnesium, fosfaat, calcium×fosfaat-product, parathyroïdhormoon, creatinine- en alkalische fosfatase.

Hulpstoffen: Wees voorzichtig met ethanol (in de druppelvloeistof) bij alcoholisme, zwangerschap, lactatie en jonge kinderen. Ethanol kan een effect op andere medicatie hebben. Wees bij risicogroepen voorzichtig bij gelijktijdig gebruik van andere middelen die een substraat van alcoholdehydrogenase, zoals ethanol of propyleenglycol, bevatten.

Overdosering

Intoxicatie kan optreden bij een serum 25(OH)D spiegel > 150 ng/ml en kan hypercalciëmie en hyperfosfatemie veroorzaken.

Symptomen

Vroege symptomen van hypercalciëmie kunnen aspecifiek zijn; gevoel van zwakte, duizeligheid, vermoeidheid, ataxie, spier- en botpijn, hoofdpijn, droge mond, dorst, polydipsie en polyurie, nycturie, anorexie, misselijkheid, braken, diarree, obstipatie, jeuk, koorts, hartkloppingen/ritmestoornissen, hidrose, psychische symptomen en bewustzijnsstoornissen; late symptomen: nierfunctiestoornis, dehydratie, gewichtsverlies, osteoporose bij volwassenen, groeiremming bij kinderen, neerslagen in nieren (nierstenen, nefrocalcinose), bloedvaten of andere weefsels en organen, convulsies, hypertensie. Extreme hypercalciëmie kan leiden tot coma en overlijden.

Zie voor informatie over symptomen en behandeling de stofmonografie vitamine D₃ op vergiftigingen.info (zoek bv. op colecalciferol).

Overdosering

Overmatige inname kan leiden tot hypercalciëmie.

Zie voor informatie over symptomen en behandeling de stofmonografie vitamine D₃ op vergiftigingen.info.

Eigenschappen

Colecalciferol (vitamine D₃) speelt een rol bij de skeletopbouw en -instandhouding, onder andere door handhaving van de calcium/fosfaatspiegel. Het bevordert de fosfaat- en calciumabsorptie uit het maag-darmkanaal en de terugresorptie van fosfaat en calcium door de nieren. Verder heeft het belangrijke functies bij de mineralisatie van het bot, de botvorming en de botresorptie. De actieve vorm van vitamine D is calcitriol.

Kinetische gegevens

Eigenschappen

Synthetisch vitamine D-analoog. Alfacalcidol is de 1-hydroxymetaboliet van vitamine D₃ (colecalciferol) en wordt in de lever omgezet naar calcitriol (1,25-dihydroxyvitamine D₃), de actieve vorm van vitamine D. Calcitriol wordt bij gezonde personen in de nieren gevormd door 1α-hydroxylase. Door de aanwezigheid van de 1α-hydroxygroep, heeft alfacalcidol alleen een hydroxylering van de 25-positie nodig in de lever om in calcitriol omgezet te worden. Alfacalcidol is daardoor werkzaam onafhankelijk van de nierfunctie.

Bij chronische nierziekte neemt de 1α-hydroxylering door de nieren af, waardoor de endogene calcitriolproductie tekort schiet. Dit leidt tot stoornissen in het bot- en mineralenmetabolisme, zoals secundaire hyperparathyroïdie en renale osteodystrofie. Alfacalcidol verlaagt het PTH-gehalte bij predialyse patiënten, onderdrukt de secundaire hyperparathyroïdie bij chronische dialyse patiënten, verbetert de renale osteodystrofie en verhoogt de botdichtheid.

Kinetische gegevens

Groepsinformatie

colecalciferol hoort bij de groep vitamine d en analoga.

• alfacalcidol (A11CC03) Vergelijk
• calcifediol (A11CC06) Vergelijk
• calcipotriol (D05AX02) Vergelijk
• calcitriol (cutaan) (D05AX03) Vergelijk
• calcitriol (systemisch) (A11CC04) Vergelijk
• paricalcitol (H05BX02) Vergelijk

Groepsinformatie

alfacalcidol hoort bij de groep vitamine d en analoga.

• calcifediol (A11CC06) Vergelijk
• calcipotriol (D05AX02) Vergelijk
• calcitriol (cutaan) (D05AX03) Vergelijk
• calcitriol (systemisch) (A11CC04) Vergelijk
• colecalciferol (A11CC05) Vergelijk
• paricalcitol (H05BX02) Vergelijk

Kosten

Kosten

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• vitamine d en analoga

Indicaties

• Osteoporose
• vitamine d-deficiëntie bij ouderen

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)
• Geneesmiddelen bij ouderen

Zie ook

Geneesmiddelgroep

• vitamine d en analoga

Indicaties

• chronische nierschade
• vitamine d-deficiëntie bij ouderen

Externe links

• Officiële productinformatie CBG/EMA
• Medicijnkosten.nl
• GIPdatabank
• Geneesmiddelinformatie voor patiënten
• Kinderformularium (NKFK)