monoklonale antilichamen bij maligniteiten

CD19 op B-cellen en CD3 op T-cellen

blinatumomab

Door binding van CD3 in het T-celreceptorcomplex (TCR) aan CD19 op maligne B-cellen, worden endogene T-cellen geactiveerd. Gevolg is vorming van een cytolytische synaps tussen de T-cel en de tumorcel, waarbij proteolytische enzymen vrijkomen om delende en rustende CD19-positieve cellen te doden.

CD20 op B-cellen

obinutuzumab, rituximab

Binding aan het CD20-antigeen op B-cellen leidt tot activatie van immunologische effectorfuncties, resulterend in celdood van B-cellen.

CD22 op B-cellen

inotuzumab ozogamicine

Na binding aan CD22 ontstaat een antilichaam-geneesmiddelconjugaat-CD22-complex, dat wordt geïnternaliseerd in de cel. Na afsplitsing in de lysosomen wordt het cytotoxische N-acetyl-γ-calicheamicinedimethylhydrazine intracellulair afgegeven. Dit induceert breuken in dubbelstrengs DNA, met als gevolg een stilstand van de celcyclus en apoptotische celdood.

CD30 op CD30-positieve tumorcellen

brentuximab vedotine

Na binding aan CD30 wordt een antilichaam-geneesmiddelconjugaat-CD30-complex gevormd, dat wordt geïnternaliseerd in de cel. Na afsplitsing in lysosomen wordt het cytotoxische monomethylauristatine E (MMAE) intracellulair afgegeven. MMAE bindt aan tubuline, waardoor het tubulinenetwerk ontregeld raakt, de celcyclus tot stilstand komt en apoptose van de cel plaatsvindt.

CD33 op met name myeloïde leukemische blastcellen

gemtuzumab ozogamicine

Na binding aan CD33 ontstaat een antilichaam-geneesmiddelconjugaat-CD33-complex, dat wordt geïnternaliseerd in de cel. Na afsplitsing in lysosomen wordt het cytotoxische N-acetyl-γ-calicheamicinedimethylhydrazide intracellulair afgegeven. Dit veroorzaakt breuken in dubbelstrengs DNA, met als gevolg een stilstand van de celcyclus en apoptotische celdood.

CD38 op met name multipel myeloom-tumorcellen.

daratumumab, isatuximab

Binding aan CD38 induceert tumorcellyse, via 'complement-dependent cytotoxicity' (CDC), 'antibody-dependent cellular cytotoxicity' (ADCC) en antilichaamafhankelijke cellulaire fagocytose (ADCP).

Cytotoxisch T-lymfocyt antigeen (CTLA)-4

ipilimumab

CTLA-4 is een negatieve regulator van T-celactivering. Blokkade van het remmende signaal van CTLA-4 leidt tot T-cel activatie, proliferatie en lymfocyteninfiltratie in tumoren, met tumorceldood als gevolg.

Epidermale groeifactor receptor (EGFR)

cetuximab, panitumumab

Binding aan de EGFR leidt tot blokkade van de verdere signaaltransductie, met als gevolg remming tumorgroei en metastasering en toename apoptose bij EGFR-positieve tumoren.

Humane epidermale groeifactorreceptor (HER)-2 (dat overexpressie vertoont bij 20-30% van de primaire mammacarcinomen)

pertuzumab, trastuzumab, trastuzumab-emtansine, trastuzumab deruxtecan

Binding aan HER2 leidt tot blokkade van verdere signaaltransductieroutes (o.a. via MAP- en PI3-kinase). Gevolg is remming van de groei van tumorcellen en stimulatie antilichaam-afhankelijke cellulaire cytotoxiciteit in tumorcellen die overexpressie van het HER2-eiwit vertonen.

Geprogrammeerde celdoodreceptor (PD)-1

cemiplimab, nivolumab, pembrolizumab

Binding aan de PD-1-receptor voorkomt de interactie tussen de PD-1-receptor en de liganden PDL-1 en PDL-2. Deze interactie zorgt normaal gesproken voor remming van T-celproliferatie en secretie van cytokinen. Door blokkering hiervan worden T-celresponsen mogelijk gemaakt, waaronder anti-tumorresponsen.

Geprogrammeerde celdood ligand (PDL)-1

atezolizumab, avelumab, durvalumab

Binding aan PDL-1 blokkeert de interactie tussen PDL-1 en de PD-1-receptoren en B7.1-receptoren (CD80). Dit heft de onderdrukkende effecten van PD-L1 op cytotoxische CD8+-T-cellen op, wat leidt tot verhoging van T-celactivatie en daarmee tot herstel van antitumor-T-celresponsen.

Signalerend lymfocytactivatiemolecuulfamilielid (SLAM)-7 (op met name multipel myeloom-cellen en natural killer (NK-)cellen)

elotuzumab

Er is sprake van een dubbele werking: enerzijds directe activatie van NK-cellen door de binding aan SLAMF7 (immunostimulatie). Anderzijds kan door de binding aan SLAM7 op de multipel myeloom-cellen het Fc-gedeelte van elotuzumab binden aan de inmiddels gestimuleerde NK-cellen, gevolgd door de release van cytotoxische granules. Resultaat is vernietiging van de multipel myeloom-cellen (antilichaamafhankelijke cellulaire cytotoxiciteit).

Vasculaire endotheliale groeifactor (VEGF)

bevacizumab

Binding aan VEGF verhindert aangrijping hiervan op de receptoren VEGFR-1 en VEGFR-2 op endotheelcellen. Gevolg is remming van de angiogenese en de tumorgroei.

Vasculaire endotheliale groeifactorreceptor (VEGFR)-2

ramucirumab

Binding aan VEGFR2 verhindert ligand-gestimuleerde activering van VEGFR2 en zijn in een later stadium signalerende componenten, waaronder p44/p42 mitogeen-geactiveerde proteïnekinasen. Dit leidt tot neutralisatie van de ligand-geïnduceerde proliferatie en migratie van humane endotheelcellen.